Tăng Cholesterol: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Cách Điều Trị

Tăng cholesterol là hiện tượng gì?

Tăng cholesterol là hiện tượng nồng độ cholesterol trong máu vượt quá mức bình thường, đặc biệt là sự gia tăng của loại cholesterol xấu (LDL). Cholesterol là một dạng chất béo cần thiết cho cơ thể, nhưng khi có quá nhiều LDL cholesterol. Nó có thể tích tụ trong các thành mạch máu, gây ra xơ vữa động mạch và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, đột quỵ và cao huyết áp. 

Bên cạnh đó, cholesterol tốt (HDL) giúp loại bỏ cholesterol xấu ra khỏi cơ thể. Vì vậy, sự mất cân bằng giữa LDL và HDL có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe.

Dấu hiệu của tăng cholesterol

Tăng cholesterol thường không có triệu chứng rõ rệt trong giai đoạn đầu và nhiều người chỉ phát hiện khi thực hiện xét nghiệm máu hoặc gặp phải các biến chứng sức khỏe nghiêm trọng. 

Tuy nhiên, khi nồng độ cholesterol quá cao, có thể xuất hiện một số dấu hiệu sau:

• Nếu các mạch máu ở tim bị hẹp do tích tụ cholesterol, người bệnh có thể cảm thấy đau hoặc đau thắt ngực, đặc biệt khi hoạt động gắng sức.
• Xuất hiện các khối u mỡ màu vàng nhạt dưới da, thường xuất hiện trên bàn tay, khuỷu tay, đầu gối, mắt cá chân hoặc quanh mắt. Đây là biểu hiện của sự tích tụ cholesterol trong cơ thể.
• Có những mảng mỡ vàng xuất hiện quanh mí mắt, do sự lắng đọng cholesterol tại đây.
• Nếu mạch máu ngoại vi bị tắc nghẽn do tích tụ cholesterol, có thể gây ra hiện tượng lạnh, tê hoặc yếu ở tay chân.
• Khi lượng cholesterol tăng cao gây tắc nghẽn các mạch máu nhỏ trong não, sẽ dẫn đến cảm giác nhức đầu hoặc chóng mặt.

Nhiều người không có triệu chứng cho đến khi bệnh tiến triển nặng hơn, chẳng hạn như gây ra cơn nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ. Vì vậy, việc kiểm tra cholesterol định kỳ là rất quan trọng để phát hiện và điều trị kịp thời.

Nguyên nhân tăng cholesterol

Nguyên nhân tăng cholesterol có thể xuất phát từ nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm:

• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Tiêu thụ nhiều chất béo bão hòa (có trong thịt đỏ, thực phẩm chế biến sẵn) và cholesterol (có trong trứng, thịt nội tạng, sữa béo) là nguyên nhân phổ biến gây tăng cholesterol.
• Thiếu vận động: Lười vận động làm giảm mức cholesterol tốt (HDL) và tăng mức cholesterol xấu (LDL), làm tăng nguy cơ tích tụ mỡ trong động mạch.
• Thừa cân, béo phì: Trọng lượng cơ thể quá mức, đặc biệt là tích tụ mỡ bụng, có thể làm tăng mức cholesterol LDL.
• Di truyền: Một số người mắc tình trạng tăng cholesterol do di truyền, trong đó cơ thể sản xuất quá nhiều cholesterol hoặc không thể loại bỏ cholesterol khỏi máu.
• Sử dụng thuốc lá và rượu bia: Hút thuốc làm giảm cholesterol tốt (HDL), trong khi uống rượu bia quá mức có thể làm tăng triglyceride, một dạng mỡ trong máu liên quan đến cholesterol.
• Bệnh lý nền: Một số bệnh như tiểu đường, suy giáp và bệnh gan cũng có thể gây ra tăng cholesterol.
• Tuổi tác và giới tính: Tuổi càng cao thì nguy cơ tăng cholesterol càng lớn. Phụ nữ sau mãn kinh cũng có nguy cơ tăng cholesterol cao hơn.

Nguy cơ và biến chứng

Nguy cơ và biến chứng khi bị tăng cholesterol chủ yếu liên quan đến hệ tim mạch, gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Dưới đây là những nguy cơ và biến chứng chính:

• Xơ vữa động mạch: Cholesterol xấu tích tụ trong thành động mạch, hình thành các mảng bám làm hẹp động mạch, hạn chế lưu thông máu. Dẫn đến các vấn đề về tim mạch, đặc biệt là các biến chứng nguy hiểm.
• Bệnh tim mạch vành: Khi mảng bám tích tụ quá nhiều trong động mạch vành chúng có thể gây ra các cơn đau thắt ngực hoặc dẫn đến nhồi máu cơ tim do tắc nghẽn mạch máu.
• Đột quỵ: Nếu mảng bám cholesterol làm tắc nghẽn mạch máu não hoặc nếu mảng bám vỡ ra, tạo cục máu đông di chuyển đến não, sẽ gây ra đột quỵ. 
• Bệnh động mạch ngoại biên: Cholesterol cao cũng có thể gây ra tắc nghẽn mạch máu ở tay hoặc chân, dẫn đến bệnh động mạch ngoại biên, làm giảm lưu lượng máu đến các chi, gây đau, tê và yếu ở chân hoặc tay.
• Tăng huyết áp: Mảng bám tích tụ trong động mạch làm hẹp lòng động mạch, khiến tim phải làm việc nhiều để bơm máu, dẫn đến tăng huyết áp. Huyết áp cao lâu dài là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ.
• Suy thận: Khi cholesterol cao gây tắc nghẽn các mạch máu cung cấp cho thận, nó có thể làm giảm chức năng thận và gây ra suy thận.
• Rối loạn lipid máu do di truyền: Một số trường hợp tăng cholesterol có yếu tố di truyền, dẫn đến các vấn đề về lipid máu và cần điều trị suốt đời.

Những biến chứng này có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và kiểm soát sớm. 

Cách chẩn đoán cholesterol cao

Dưới đây là quy trình và các bước chẩn đoán cholesterol cao:

Xét nghiệm máu:

Đây là phương pháp chính để chẩn đoán cholesterol cao. Xét nghiệm này đo lường các thành phần lipid trong máu, bao gồm:

• Cholesterol toàn phần: Tổng cholesterol trong máu.
• Cholesterol LDL (xấu): Gây lắng đọng cholesterol trong thành mạch máu, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.
• Cholesterol HDL (tốt): Giúp vận chuyển cholesterol từ các mô về gan để xử lý, làm giảm nguy cơ xơ vữa động mạch.
• Triglyceride: Một loại chất béo khác trong máu, cũng là yếu tố nguy cơ tim mạch.

Để thực hiện xét nghiệm cholesterol, bạn cần:

• Nhịn ăn ít nhất 9 tiếng trước khi lấy máu.
• Thông báo về loại thuốc bạn đang sử dụng.

Đánh giá các yếu tố nguy cơ:

Ngoài xét nghiệm máu, bác sĩ sẽ đánh giá các yếu tố nguy cơ tim mạch khác của bạn, bao gồm:

• Tiền sử gia đình (bệnh tim mạch, cholesterol cao).
• Tuổi tác (nguy cơ tăng cholesterol theo tuổi).
• Giới tính (nam giới dễ bị tăng cholesterol hơn nữ giới).
• Hút thuốc lá.
• Béo phì, thừa cân.
• Ít vận động.
• Ăn uống không lành mạnh.
• Các bệnh lý khác (tiểu đường, tim mạch, tăng huyết áp).

Các xét nghiệm khác:

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm khác để đánh giá nguy cơ tim mạch, chẳng hạn như:

• Điện tâm đồ (ECG).
• Siêu âm tim.
• Chụp động mạch vành.

Phòng ngừa tăng cholesterol

Dưới đây là các phương pháp hiệu quả để ngăn ngừa tăng cholesterol:

• Hạn chế chất béo bão hòa: Giảm tiêu thụ thịt đỏ, thực phẩm chiên, sữa béo để tránh tăng cholesterol xấu.
• Tăng cường chất xơ: Ăn nhiều rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên cám giúp giảm hấp thụ cholesterol.
• Bổ sung chất béo lành mạnh: Sử dụng dầu ô liu, cá béo, quả bơ để tăng cholesterol tốt.
• Tránh chất béo chuyển hóa: Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn chứa chất béo này vì chúng làm tăng cholesterol xấu.
• Tập thể dục đều đặn: Hoạt động ít nhất 30 phút mỗi ngày để cải thiện sức khỏe tim mạch.
• Giảm cân nếu thừa cân: Giảm béo phì giúp hạ cholesterol LDL.
• Bỏ thuốc lá: Giúp cải thiện mức cholesterol và giảm nguy cơ xơ vữa động mạch.
• Hạn chế rượu bia: Uống vừa phải để kiểm soát triglyceride trong máu.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Theo dõi cholesterol qua xét nghiệm lipid máu.
• Giảm stress: Áp dụng phương pháp thư giãn như yoga hoặc thiền để giảm căng thẳng.

Điều trị cholesterol cao

Phương pháp điều trị cholesterol cao chủ yếu sử dụng thuốc để kiểm soát mức cholesterol trong máu, đặc biệt là cholesterol xấu. 

Dưới đây là các loại thuốc Tây được dùng phổ biến:

• Statins: Đây là nhóm thuốc phổ biến nhất, có tác dụng ức chế enzyme HMG-CoA reductase trong gan, giúp giảm sản xuất cholesterol. Các loại statins thường dùng gồm atorvastatin, simvastatin và rosuvastatin.
• Niacin (Vitamin B3): Niacin giúp tăng mức cholesterol tốt (HDL) và giảm triglyceride. Tuy nhiên, cần dùng theo chỉ định của bác sĩ vì có thể gây tác dụng phụ nếu sử dụng không đúng cách.
• Fibrates: Loại thuốc này chủ yếu được sử dụng để giảm triglyceride và có tác dụng tăng nhẹ cholesterol tốt (HDL). Ví dụ các thuốc như fenofibrate, gemfibrozil.
• Resins liên kết axit mật: Các loại thuốc như cholestyramine, colestipol gắn kết với axit mật trong ruột, buộc cơ thể sử dụng cholesterol để tạo ra nhiều axit mật hơn, từ đó giảm mức cholesterol trong máu.
• Thuốc ức chế hấp thụ cholesterol (Ezetimibe): Thuốc này ngăn cản sự hấp thụ cholesterol từ thực phẩm vào máu, giúp giảm mức LDL cholesterol.

Việc sử dụng các loại thuốc này cần tuân theo chỉ định của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong quá trình điều trị.

Tăng cholesterol là một yếu tố nguy cơ quan trọng đối với các bệnh tim mạch. Nhưng có thể được kiểm soát và ngăn ngừa thông qua lối sống lành mạnh và điều trị y khoa đúng cách. Việc thường xuyên kiểm tra mức cholesterol, điều chỉnh chế độ ăn uống, tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ sẽ giúp duy trì sức khỏe tim mạch và tránh biến chứng nguy hiểm.