Mỡ Máu Là Gì? Tìm Hiểu Các Chỉ Số Và Cách Kiểm Soát An Toàn

Mỡ máu là gì? Vai trò đối với sức khỏe

Dưới đây là những thông tin giải đáp về thành phần mỡ máu và những vai trò quan trọng đối với sức khỏe.

Tìm hiểu mỡ máu là gì? 

Mỡ máu (lipid máu) là thuật ngữ chỉ các chất béo có trong máu, bao gồm các thành phần như:

Cholesterol: Cholesterol là một loại chất béo cần thiết cho nhiều chức năng cơ bản của cơ thể, nhưng mức độ cao có thể gây ra nguy cơ bệnh tim mạch. Cholesterol bao gồm:

• LDL cholesterol (cholesterol xấu): Khi LDL cholesterol cao, nó tích tụ trên thành mạch máu, gây xơ vữa động mạch và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.
• HDL cholesterol (cholesterol tốt): HDL cholesterol có tác dụng vận chuyển cholesterol dư thừa từ các mô về gan để xử lý và đào thải, giúp bảo vệ sức khỏe tim mạch.

Triglyceride (chất béo trung tính): Lượng calo dư thừa sẽ chuyển thành triglycerides và lưu trữ trong mô mỡ. Chỉ số Triglyceride cao cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh lý tim mạch.

Thành phần khác: Mỡ máu còn bao gồm các thành phần khác như phospholipid, axit béo tự do, nhưng chúng ít được quan tâm trong xét nghiệm mỡ máu thông thường.

Vai trò của mỡ máu đối với sức khỏe con người

Mỡ máu là thành phần quan trọng của cơ thể và đóng vai trò như sau:

• Xây dựng và duy trì màng tế bào: Lipid máu là thành phần cấu tạo nên màng tế bào, giúp bảo vệ tế bào, đồng thời điều hòa trao đổi chất giữa tế bào và môi trường xung quanh.
• Sản xuất hormone: Cholesterol là tiền chất để tổng hợp các hormone quan trọng như hormone sinh dục, hormone tuyến thượng thận và vitamin D.
• Cung cấp năng lượng: Triglyceride là nguồn dự trữ năng lượng quan trọng của cơ thể. Khi cần thiết, triglyceride được phân giải để cung cấp năng lượng cho hoạt động của cơ thể.
• Hấp thu vitamin: Một số vitamin như vitamin A, D, E và K cần lipid máu để được hấp thu và vận chuyển trong cơ thể.

Trong trường hợp chỉ số thành phần mỡ trong máu vượt quá mức giới hạn sẽ gây rối loạn chuyển hóa lipid máu (bệnh mỡ máu, bệnh máu nhiễm mỡ) tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe người bệnh.

Đánh giá chỉ số mỡ máu bao nhiêu là bình thường?

Lipid máu được tính bằng mg/dL (miligam trên decilit). Dưới đây là phạm vi cho các chỉ số cholesterol đối với người lớn:

Thang đánh giá Cholesterol toàn phần:

• Bình thường: Dưới 200 mg/dL.
• Giới hạn cao: Từ 200 - 239 mg/dL.
• Cao: ≥240 mg/dL.

Thang đánh giá Cholesterol LDL (cholesterol xấu):

Chỉ số Cholesterol LDL càng cao sẽ càng làm tăng nguy cơ mắc bệnh lý về tim mạch).

• Tối ưu: Dưới 100 mg/dL (mục tiêu cho người mắc bệnh tiểu đường hoặc bệnh tim)
• Gần tối ưu: 100 - 129 mg/dL
• Giới hạn cao: 130 - 159 mg/dL
• Cao: 160 – 189 mg/dL
• Rất cao: ≥190 mg/dL

Thang đánh giá cholesterol HDL (cholesterol tốt):

Chỉ số HDL càng cao, rủi ro mắc các bệnh tim mạch càng thấp.

• Tối ưu: >60 mg/dL.
• Bình thường: > 50 mg/dL.
• Ngưỡng thấp: Dưới 40 mg/dL.

Thang đánh giá chất béo trung tính Triglyceride:

Mức chất béo trung tính Triglyceride càng cao sẽ càng có nguy cơ mắc bệnh tim mạch. 

• Bình thường: Dưới 150 mg/dL
• Giới hạn cao: 150 – 199 mg/dL
• Cao: 200 – 499 mg/dL
• Rất cao: ≥500 mg/dL

Như vậy, chỉ số lipid máu bình thường sẽ cần đạt được các thông số như sau:

• Cholesterol toàn phần: Dưới 200 mg/dL.
• Cholesterol HDL: Từ 40 mg/dL trở lên.
• Cholesterol LDL: Dưới 100 mg/dL.
• Triglyceride: Dưới 150 mg/dL.

Triệu chứng mắc bệnh mỡ máu

Bệnh mỡ máu (rối loạn lipid máu) là tình trạng mất cân bằng các chất béo trong máu. Ở giai đoạn đầu không có triệu chứng rõ nhưng khi tiến triển nặng hơn sẽ gây:

• Xuất hiện các khối u hoặc nếp nhăn màu vàng dưới da, tập trung ở các vùng như khuỷu tay, đầu gối, gót chân hoặc mí mắt.
• Xuất hiện vòng cung trắng hoặc xám ở xung quanh giác mạc.
• Đau ngực hoặc khó thở, đặc biệt là khi gắng sức.
• Các triệu chứng khác: Đau đầu, chóng mặt, mệt mỏi, tê bì chân tay, nhưng đây không phải là triệu chứng đặc trưng của bệnh mỡ máu.

Nguyên nhân gây bệnh mỡ máu

Bác sĩ Tim mạch cho biết, bệnh mỡ máu khởi phát do nhiều nguyên nhân như:

Ăn uống không lành mạnh:

• Ăn nhiều chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa, thường có trong mỡ động vật, đồ chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn.
• Tiêu thụ quá nhiều cholesterol trong lòng đỏ trứng, nội tạng động vật, một số loại hải sản.
• Ăn quá nhiều đường và tinh bột tinh chế.
• Uống rượu nhiều cũng dẫn đến bệnh mỡ máu.

Các yếu tố khác:

• Ít vận động, ngồi nhiều.
• Nguy cơ tăng mỡ máu tăng theo tuổi.
• Tiền sử gia đình có người bị mỡ máu cao làm tăng nguy cơ.
• Một số bệnh như tiểu đường, suy giáp, hội chứng thận hư, bệnh gan có thể gây mỡ máu cao.
• Một số loại thuốc như thuốc tránh thai, corticosteroid, thuốc chẹn beta ảnh hưởng đến mức lipid máu.
• Hút thuốc lá làm giảm cholesterol tốt (HDL) và tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.

Bị rối loạn mỡ máu nguy hiểm không?

Mặc dù mỡ là thành phần thiết yếu cho cơ thể, nhưng khi mức độ vượt quá giới hạn cho phép sẽ tích tụ trong thành mạch máu, gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe như:

• Xơ vữa động mạch: Là tình trạng các mảng xơ vữa hình thành và tích tụ trong lòng động mạch, làm hẹp lòng mạch và giảm lưu lượng máu.
• Bệnh mạch vành: Xơ vữa động mạch tại các động mạch vành cung cấp máu cho tim có thể gây ra bệnh mạch vành, dẫn đến đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim và suy tim.
• Đột quỵ: Xơ vữa động mạch tại các động mạch não có thể gây ra đột quỵ, dẫn đến liệt nửa người, mất ngôn ngữ và các di chứng thần kinh khác.
• Các biến chứng khác: Bệnh động mạch ngoại biên, bệnh thận mãn tính, bệnh lý võng mạc, rối loạn cương dương,...

Phương pháp chẩn đoán chỉ số mỡ máu chính xác

Phương pháp chính để chẩn đoán chỉ số mỡ máu là thông qua xét nghiệm máu, cụ thể là xét nghiệm mỡ máu (lipid profile). Quy trình như sau:

• Bác sĩ chỉ định xét nghiệm: Dựa trên các yếu tố nguy cơ tim mạch của bạn (tuổi, tiền sử gia đình, lối sống, các bệnh lý khác) và tần suất kiểm tra sức khỏe định kỳ.
• Chuẩn bị trước khi xét nghiệm: Nhịn ăn 9-12 tiếng để đảm bảo kết quả chính xác (Vẫn có thể uống nước lọc trong thời gian nhịn ăn).
• Lấy máu xét nghiệm: Một lượng máu nhỏ sẽ được lấy từ tĩnh mạch ở cánh tay.
• Phân tích mẫu máu: Mẫu máu sẽ được gửi đến phòng xét nghiệm để phân tích các chỉ số mỡ máu.
• Đánh giá kết quả và chẩn đoán: Bác sĩ sẽ so sánh kết quả xét nghiệm của bạn với các giá trị bình thường và đánh giá nguy cơ tim mạch của bạn.

Nếu một hoặc nhiều chỉ số mỡ máu nằm ngoài giới hạn bình thường, bác sĩ sẽ chẩn đoán bạn có mỡ máu bất thường và tư vấn về các biện pháp điều trị và thay đổi lối sống phù hợp.

Đối tượng có nguy cơ bị bệnh mỡ máu cao

Nếu thuộc một trong các nhóm đối tượng dưới đây, hãy đi khám sức khỏe định kỳ và thực hiện xét nghiệm mỡ máu để phát hiện sớm và điều trị kịp thời mỡ máu bất thường.

• Người thừa cân, béo phì, vận động ít.
• Người có chế độ ăn uống không lành mạnh, giàu chất béo bão hòa và cholesterol.
• Người hút thuốc lá.
• Người uống rượu bia nhiều.
• Người có tiền sử gia đình mắc bệnh mỡ máu hoặc bệnh tim mạch.
• Người mắc các bệnh lý như tiểu đường, suy giáp, hội chứng thận hư…
• Phụ nữ sau mãn kinh có nguy cơ mỡ máu cao hơn do sự thay đổi nội tiết tố.
• Đang sử dụng một số loại thuốc như thuốc tránh thai, corticosteroid, thuốc lợi tiểu có thể làm tăng mỡ máu.

Biện pháp duy trì chỉ số mỡ máu ổn định

Để duy trì chỉ số mỡ máu ổn định, bạn có thể thực hiện các biện pháp sau:

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Giảm thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa và trans fat. Tăng cường rau xanh, trái cây và thực phẩm giàu axit béo omega-3.
• Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần với cường độ vừa phải như đi bộ nhanh, chạy hoặc bơi lội.
• Kiểm soát trọng lượng cơ thể: Duy trì cân nặng trong mức khỏe mạnh bằng cách kết hợp chế độ ăn uống hợp lý và tập luyện.
• Hạn chế uống rượu: Giảm tiêu thụ rượu để tránh tăng mức triglycerides trong máu.
• Ngừng hút thuốc: Hút thuốc làm giảm mức HDL và tăng nguy cơ bệnh tim.
• Theo dõi và quản lý căng thẳng: Thực hiện các kỹ thuật giảm căng thẳng như thiền, yoga hoặc các hoạt động thư giãn.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Đo mức cholesterol và triglycerides định kỳ để theo dõi và điều chỉnh khi cần.
• Sử dụng thuốc theo chỉ định bác sĩ: Nếu cần thiết, sử dụng thuốc giảm cholesterol hoặc triglycerides theo hướng dẫn của bác sĩ.

Khi nào cần khám bác sĩ?

Bạn nên thăm khám bác sĩ khi có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào sau đây liên quan đến mỡ máu bất thường:

• Khi có kết quả xét nghiệm mỡ máu bất thường.
• Khi có các yếu tố nguy cơ mắc bệnh mỡ máu như tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch, hút thuốc lá, cao huyết áp, tiểu đường, thừa cân, ăn không kém khoa học,...
• Khi có các triệu chứng nghi ngờ bệnh tim mạch như đau ngực, khó thở, chóng mặt,...

Phương pháp điều trị mỡ máu bất thường

Với những trường hợp mỡ máu bất thường, hiện Y học tập trung sử dụng một số nhóm thuốc dưới đây nhằm điều trị tình trạng này.

Các nhóm thuốc chính được sử dụng để điều trị mỡ máu bất thường bao gồm:

• Statin: Statin hoạt động bằng cách ức chế enzyme gan sản xuất cholesterol, từ đó làm giảm tổng lượng cholesterol trong máu. Một số loại statin phổ biến bao gồm atorvastatin, simvastatin, rosuvastatin.
• Fibrate: Thuốc kích thích enzyme lipoprotein lipase, giúp phân hủy triglyceride. Các thuốc thuộc nhóm fibrate phổ biến bao gồm gemfibrozil, fenofibrate.
• Nhựa gắn acid mật: Nhóm thuốc này liên kết với acid mật trong ruột, ngăn cản sự tái hấp thu cholesterol từ ruột vào máu. Ví dụ bao gồm cholestyramine, colestipol, colesevelam.
• Thuốc ức chế hấp thu cholesterol: Ezetimibe là thuốc đại diện cho nhóm này, hoạt động bằng cách ức chế sự hấp thu cholesterol từ ruột vào máu.

Bài viết đã cung cấp những thông tin quan trọng về mỡ máu và tác động của nó đối với sức khỏe. Đây sẽ là kiến thức hữu ích giúp bạn nhận thức được những nguy cơ tiềm ẩn và áp dụng các biện pháp kiểm soát hiệu quả như thay đổi chế độ ăn uống, lối sống lành mạnh. Từ đó không chỉ giảm nguy cơ bệnh tim mạch mà còn bảo vệ sức khỏe tổng quát lâu dài.