Y TẾ THÁI NGUYÊN
Rối loạn giấc ngủ không thực tổn là tình trạng phổ biến mà nhiều người gặp phải, ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ và cuộc sống hàng ngày. Không giống như các rối loạn giấc ngủ khác liên quan đến bệnh lý thực thể, rối loạn này thường bắt nguồn từ các yếu tố tâm lý, thói quen sinh hoạt hoặc môi trường. Với những triệu chứng như khó ngủ, ngủ không sâu hoặc cảm giác buồn ngủ ban ngày, tình trạng này có thể gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về rối loạn giấc ngủ không thực tổn, bao gồm nguyên nhân, triệu chứng và các biện pháp điều trị hiệu quả.
Rối loạn giấc ngủ không thực tổn là gì?
Rối loạn giấc ngủ không thực tổn còn được gọi là rối loạn giấc ngủ chức năng hoặc rối loạn giấc ngủ nguyên phát. Đây là tình trạng rối loạn giấc ngủ mà không liên quan đến bất kỳ bệnh lý hoặc tổn thương vật lý nào trong cơ thể. Những rối loạn này thường gây ra những vấn đề về chất lượng giấc ngủ, nhưng không thể xác định nguyên nhân từ các bệnh lý thực thể.
Rối loạn giấc ngủ không thực tổn có những dạng nào?
Rối loạn giấc ngủ không thực tổn được phân loại thành nhiều dạng khác nhau, dựa trên các triệu chứng và biểu hiện của bệnh. Dưới đây là một số loại rối loạn giấc ngủ không thực tổn thường gặp:
Mất ngủ không thực tổn
- Đặc điểm: Khó đi vào giấc ngủ, ngủ không sâu giấc, thức giấc nhiều lần trong đêm, thức dậy sớm và không ngủ lại được, cảm thấy mệt mỏi sau khi ngủ dậy.
- Nguyên nhân: Thường liên quan đến stress, lo âu, trầm cảm, thói quen ngủ không tốt hoặc môi trường ngủ không phù hợp.
Rối loạn nhịp thức ngủ
Rối loạn nhịp thức ngủ tức là chu kỳ ngủ – thức của cơ thể không đồng bộ với chu kỳ ngày đêm, gây khó ngủ vào ban đêm và buồn ngủ vào ban ngày.
Phân loại:
- Hội chứng pha ngủ chậm: Đi ngủ và thức dậy muộn hơn bình thường.
- Hội chứng pha ngủ nhanh: Đi ngủ và thức dậy sớm hơn bình thường.
- Nhịp thức ngủ không đều: Không có chu kỳ ngủ – thức cố định.
- Rối loạn giấc ngủ do làm việc theo ca: Do lịch trình làm việc thay đổi, gây khó khăn trong việc điều chỉnh giấc ngủ.
Nguyên nhân thường do yếu tố môi trường, công việc hoặc các vấn đề sức khỏe tâm thần.
Rối loạn giấc ngủ do ngủ nhiều
Rối loạn giấc ngủ không thực tổn do ngủ quá nhiều, buồn ngủ ban ngày, khó thức dậy vào buổi sáng.
Phân loại:
- Ngủ rũ: Cơn buồn ngủ đến đột ngột, không kiểm soát được.
- Ngủ nhiều vô căn: Ngủ nhiều giờ nhưng vẫn cảm thấy mệt mỏi.
Nguyên nhân có thể do di truyền, rối loạn thần kinh hoặc các bệnh lý khác.
Các rối loạn giấc ngủ khác
- Mộng du: Đi lại hoặc thực hiện các hoạt động khác trong khi ngủ.
- Nói mớ: Nói chuyện trong khi ngủ.
- Hoảng sợ ban đêm: Thức giấc đột ngột với cảm giác sợ hãi, hoảng loạn.
- Ác mộng: Gặp những giấc mơ đáng sợ, gây khó chịu.
- Chứng nghiến răng: Nghiến răng trong khi ngủ.
- Hội chứng chân không yên: Cảm giác khó chịu ở chân khi ngủ, buộc phải cử động chân liên tục.
Nguyên nhân gây rối loạn giấc ngủ không thực tổn
Rối loạn giấc ngủ không thực tổn là một nhóm các rối loạn giấc ngủ mà nguyên nhân không phải do các vấn đề về sức khỏe thể chất. Thay vào đó, chúng thường bắt nguồn từ các yếu tố tâm lý, lối sống và môi trường.
Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến gây ra rối loạn giấc ngủ không thực tổn:
Yếu tố tâm lý
- Căng thẳng, lo âu từ áp lực công việc, học tập, các mối quan hệ, vấn đề tài chính có thể khiến bạn khó thư giãn và đi vào giấc ngủ.
- Trầm cảm thường đi kèm với triệu chứng khó ngủ, mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều.
- Các rối loạn tâm lý khác như rối loạn stress sau sang chấn (PTSD), rối loạn lo âu tổng quát, rối loạn hoảng sợ,…
Lối sống
- Thói quen ngủ không đều đặn, đi ngủ và thức dậy vào những thời điểm khác nhau mỗi ngày, ngủ không đủ giấc, thức khuya có thể làm rối loạn nhịp sinh học của cơ thể.
- Sử dụng chất kích thích như caffeine trong cà phê, trà, nước tăng lực; nicotine trong thuốc lá và rượu bia có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ.
- Ánh sáng xanh từ màn hình điện thoại, máy tính bảng, tivi mà chúng ta sử dụng trước khi đi ngủ có thể ức chế sản xuất melatonin – hormone điều hòa giấc ngủ.
- Ăn quá no hoặc tập thể dục quá sức gần giờ đi ngủ khiến cơ thể không có đủ thời gian để tiêu hóa thức ăn và thư giãn trước khi ngủ.
- Môi trường ngủ không phù hợp như phòng ngủ ồn ào, nhiều ánh sáng, nhiệt độ không thoải mái…
Yếu tố môi trường
- Âm thanh từ môi trường xung quanh như tiếng xe cộ, tiếng ồn từ hàng xóm, tiếng tivi… có thể khiến bạn khó ngủ.
- Ánh sáng mạnh, đặc biệt là ánh sáng xanh từ các thiết bị điện tử, có thể ức chế sản xuất melatonin.
- Nhiệt độ phòng ngủ quá nóng hay quá lạnh cũng có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ.
- Giường ngủ không thoải mái, phòng ngủ chật chội, không khí ngột ngạt…
Các yếu tố khác
- Người cao tuổi thường dễ bị rối loạn giấc ngủ hơn do sự thay đổi nội tiết tố và các vấn đề sức khỏe liên quan đến tuổi tác.
- Phụ nữ có nguy cơ bị rối loạn giấc ngủ cao hơn nam giới, đặc biệt là trong thời kỳ kinh nguyệt, mang thai, và mãn kinh.
- Một số rối loạn giấc ngủ có thể có yếu tố di truyền.
Triệu chứng rối loạn giấc ngủ không thực tổn
- Khó đi vào giấc ngủ: Bạn có thể trằn trọc trên giường hàng giờ mà vẫn không ngủ được, mặc dù cảm thấy mệt mỏi.
- Thức giấc nhiều lần trong đêm: Giấc ngủ của bạn bị gián đoạn bởi việc thức giấc nhiều lần và bạn thường khó ngủ lại được.
- Thức dậy quá sớm: Bạn thức dậy sớm hơn dự định và không thể ngủ lại được.
- Ngủ không sâu giấc: Bạn cảm thấy giấc ngủ chập chờn, không ngon giấc, dễ bị đánh thức bởi những tiếng động nhỏ.
- Cảm thấy không được nghỉ ngơi sau khi ngủ dậy: Mặc dù đã ngủ đủ giờ nhưng bạn vẫn cảm thấy mệt mỏi, uể oải, thiếu năng lượng khi thức dậy.
- Gặp ác mộng: Bạn thường xuyên gặp ác mộng, khiến giấc ngủ bị gián đoạn và gây lo lắng, sợ hãi.
- Buồn ngủ ban ngày: Bạn cảm thấy buồn ngủ, thiếu tỉnh táo vào ban ngày, ảnh hưởng đến công việc, học tập và các hoạt động hàng ngày.
- Khó tập trung: Bạn khó tập trung vào công việc, học tập cũng như rất dễ bị phân tâm.
- Suy giảm trí nhớ: Bạn gặp khó khăn trong việc ghi nhớ thông tin, dễ quên.
- Thay đổi tâm trạng: Bạn dễ cáu gắt, khó chịu, lo âu, buồn phiền hoặc có những thay đổi tâm trạng thất thường.
- Đau đầu: Mất ngủ có thể gây ra đau đầu, đặc biệt là vào buổi sáng.
- Các vấn đề về tiêu hóa: Tình trạng mất ngủ có thể gây ra các vấn đề về tiêu hóa như khó tiêu, táo bón, tiêu chảy.
- Suy giảm hiệu suất làm việc: Mệt mỏi, thiếu tập trung do mất ngủ làm giảm hiệu quả công việc và học tập.
Cách chẩn đoán rối loạn giấc ngủ không thực tổn
Chẩn đoán rối loạn giấc ngủ không thực tổn là một quá trình loại trừ, nhằm xác định xem các triệu chứng mất ngủ có phải do các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn hay tác dụng phụ của thuốc hay không. Nếu không phải, bác sĩ sẽ tập trung vào các yếu tố tâm lý, lối sống và môi trường để chẩn đoán.
Dưới đây là các bước chẩn đoán rối loạn giấc ngủ không thực tổn thường được áp dụng:
Khai thác tiền sử và khám lâm sàng
- Tiền sử giấc ngủ: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng mất ngủ, thời gian xuất hiện, tần suất, mức độ nghiêm trọng, thói quen ngủ, các yếu tố ảnh hưởng đến giấc ngủ, tiền sử sử dụng thuốc ngủ…
- Tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ tìm hiểu về các bệnh lý hiện có (tim mạch, hô hấp, nội tiết, thần kinh…), các loại thuốc đang sử dụng, tiền sử gia đình về rối loạn giấc ngủ…
- Khám sức khỏe tổng quát: Bệnh nhân sẽ được khám sức khỏe tổng quát để đánh giá tình trạng sức khỏe chung và loại trừ các nguyên nhân gây mất ngủ do bệnh lý.
Nhật ký giấc ngủ
- Bác sĩ có thể yêu cầu bạn ghi lại nhật ký giấc ngủ trong một khoảng thời gian (thường là 2 tuần) để theo dõi thói quen ngủ, thời gian ngủ, số lần thức giấc, chất lượng giấc ngủ,…
- Nhật ký giấc ngủ giúp bác sĩ có cái nhìn tổng quan về tình trạng mất ngủ của bạn.
Nghiên cứu giấc ngủ (Polysomnography)
- Đây là phương pháp chẩn đoán chuyên sâu, được thực hiện tại các phòng khám hoặc bệnh viện chuyên khoa về giấc ngủ.
- Trong quá trình nghiên cứu giấc ngủ, bạn sẽ được gắn các điện cực trên đầu, mặt, ngực, chân để theo dõi các hoạt động của não bộ, tim, phổi và cơ bắp trong khi ngủ.
- Nghiên cứu giấc ngủ giúp phát hiện các rối loạn giấc ngủ như ngưng thở khi ngủ, hội chứng chân không yên hoặc các vấn đề khác có thể gây mất ngủ.
Đánh giá tâm lý, loại trừ nguyên nhân khác
- Bác sĩ có thể sử dụng các bảng câu hỏi hoặc trắc nghiệm tâm lý để đánh giá mức độ căng thẳng, lo âu, trầm cảm và các vấn đề tâm lý khác có thể liên quan đến mất ngủ.
- Bác sĩ sẽ phân tích các thông tin thu thập được để loại trừ các nguyên nhân gây mất ngủ do bệnh lý, thuốc hoặc các rối loạn giấc ngủ khác.
Điều trị rối loạn giấc ngủ không thực tổn
Điều trị rối loạn giấc ngủ không thực tổn thường tập trung vào việc thay đổi lối sống, điều chỉnh thói quen ngủ và các liệu pháp tâm lý. Thuốc ngủ chỉ được sử dụng trong một số trường hợp và cần có sự chỉ định của bác sĩ.
Thay đổi lối sống và thói quen ngủ
- Thiết lập thói quen ngủ đều đặn bằng cách đi ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi ngày, kể cả cuối tuần, để điều hòa nhịp sinh học của cơ thể.
- Tạo môi trường ngủ lý tưởng với không gian phòng ngủ đủ tối, yên tĩnh, mát mẻ và thoải mái. Sử dụng rèm cửa chắn sáng, máy tạo tiếng ồn trắng hoặc nút bịt tai nếu cần thiết.
- Tắm nước ấm, đọc sách, nghe nhạc nhẹ nhàng hoặc thực hành các bài tập thư giãn như thiền, yoga trước khi đi ngủ.
- Hạn chế ngủ ngày, vì việc ngủ ngày quá nhiều có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ ban đêm.
- Vận động thường xuyên giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ rất tốt nhưng cần tránh tập thể dục quá sức gần giờ đi ngủ.
- Hạn chế sử dụng chất kích thích như cà phê, trà, nước tăng lực vào buổi chiều và tối.
- Không sử dụng thiết bị điện tử và ăn uống lành mạnh, tránh ăn no hoặc để bụng quá đói trước khi ngủ.
Liệu pháp tâm lý
Liệu pháp hành vi nhận thức cho chứng mất ngủ (CBT-I) được biết đến là phương pháp điều trị mất ngủ hiệu quả, giúp bạn xác định, thay đổi những suy nghĩ và hành vi không tốt ảnh hưởng đến giấc ngủ. CBT-I cải thiện chất lượng giấc ngủ bao gồm các kỹ thuật như:
- Kiểm soát kích thích bằng cách tạo sự liên kết giữa giường ngủ và giấc ngủ, tránh sử dụng giường cho các hoạt động khác như làm việc, xem tivi…
- Hạn chế giấc ngủ, giảm thời gian nằm trên giường để tăng cường cảm giác buồn ngủ.
- Học các kỹ thuật thư giãn như thở sâu, thư giãn cơ bắp để làm giảm căng thẳng và lo âu.
- Nâng cao hiểu biết về giấc ngủ, các yếu tố ảnh hưởng đến giấc ngủ cũng như cách cải thiện giấc ngủ.
Ngoài ra, bạn có thể áp dụng liệu pháp thư giãn, thiền định, yoga… để giúp cải thiện giấc ngủ.
Sử dụng thuốc điều trị
Bác sĩ chuyên khoa có thể kê đơn thuốc ngủ trong một số trường hợp, nhưng chỉ nên sử dụng thuốc trong thời gian ngắn và theo chỉ định. Các loại thuốc thường được dùng cho người bị rối loạn giấc ngủ thực tổn gồm có:
- Nhóm thuốc benzodiazepine như diazepam, lorazepam…
- Nhóm thuốc không phải benzodiazepine như zolpidem, zopiclone…
- Thuốc kháng histamin như diphenhydramine…
Nếu mất ngủ do bệnh lý nền, sử dụng thuốc điều trị bệnh lý đó có thể giúp cải thiện giấc ngủ.
Liệu pháp bổ sung và thay thế
- Sử dụng các loại thảo dược như hoa cúc, tâm sen có thể giúp an thần và dễ ngủ nhưng cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
- Châm cứu có thể giúp điều hòa kinh mạch, giảm căng thẳng và cải thiện giấc ngủ.
- Các bài tập yoga, thiền định có thể góp phần giúp thư giãn cơ thể và tâm trí, cải thiện giấc ngủ.
- Sử dụng tinh dầu oải hương, hoa cúc để giúp thư giãn và cải thiện giấc ngủ.
Rối loạn giấc ngủ không thực tổn là một vấn đề sức khỏe không thể xem nhẹ, bởi nó có thể dẫn đến những ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý và thể chất. Tuy không gây ra tổn thương thực thể, nhưng việc quản lý tình trạng này thông qua thay đổi lối sống, kỹ thuật thư giãn và điều trị thích hợp là vô cùng cần thiết. Nếu bạn gặp phải các triệu chứng của rối loạn giấc ngủ, hãy tìm kiếm sự tư vấn từ bác sĩ hoặc chuyên gia để có thể nhận được hỗ trợ kịp thời. Đầu tư vào giấc ngủ chính là đầu tư cho sức khỏe và cuộc sống tốt đẹp hơn.
