Mỡ Máu Thấp Là Gì? Nguyên Nhân Do Đâu Và Cách Khắc Phục

Mỡ máu thấp là gì?

Mỡ máu thấp, hay còn gọi là giảm cholesterol máu, là một tình trạng bệnh lý đặc trưng bởi sự suy giảm bất thường nồng độ cholesterol trong máu, bao gồm cả cholesterol toàn phần (TC), cholesterol xấu (LDL-C) và đôi khi cả cholesterol tốt (HDL-C). 

Cholesterol là một loại lipid (chất béo) không tan trong nước, đóng vai trò quan trọng trong nhiều quá trình sinh lý của cơ thể. Nó là thành phần cấu trúc chính của màng tế bào, tham gia vào quá trình tổng hợp hormone steroid (như cortisol, aldosterone, estrogen, testosterone), vitamin D và axit mật. Cholesterol được vận chuyển trong máu dưới dạng lipoprotein, bao gồm LDL-C (cholesterol xấu) và HDL-C (cholesterol tốt).

Theo các hướng dẫn y khoa, nồng độ cholesterol toàn phần dưới 120 mg/dL và LDL-C dưới 40 mg/dL được coi là mỡ máu thấp. Tuy nhiên, các ngưỡng này có thể thay đổi tùy thuộc vào độ tuổi, giới tính, tình trạng sức khỏe và các yếu tố nguy cơ khác của mỗi cá nhân.

Triệu chứng bệnh mỡ máu thấp

Khác với tình trạng mỡ máu cao thường biểu hiện rõ ràng, mỡ máu thấp thường không gây ra các triệu chứng đặc hiệu. Thực tế, nhiều trường hợp chỉ được phát hiện tình cờ khi thực hiện xét nghiệm máu định kỳ. 

Tuy nhiên, khi nồng độ cholesterol giảm xuống mức quá thấp và duy trì trong thời gian dài, một số triệu chứng lâm sàng có thể xuất hiện và cần được lưu ý:

• Thường xuyên bị trầm cảm và lo âu: Cholesterol đóng vai trò quan trọng trong chức năng não bộ. Mỡ máu thấp có thể làm giảm khả năng sản xuất serotonin – một chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến cảm xúc, dẫn đến nguy cơ trầm cảm, rối loạn lo âu và suy giảm chất lượng cuộc sống.
• Dễ bị kích động và cáu gắt: Sự mất cân bằng hormone do thiếu hụt cholesterol có thể gây ra tình trạng dễ bị kích động, cáu gắt, khó kiểm soát cảm xúc.
• Giảm khả năng tập trung: Mỡ máu thấp ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng màng tế bào thần kinh, dẫn đến suy giảm khả năng tập trung, khó ghi nhớ và xử lý thông tin.
• Trí nhới suy giảm: Cholesterol cần thiết cho quá trình hình thành và duy trì các kết nối thần kinh. Thiếu hụt cholesterol có thể làm suy yếu trí nhớ, đặc biệt là trí nhớ ngắn hạn.
• Rối loạn kinh nguyệt: Phụ nữ có nồng độ cholesterol thấp có thể gặp rối loạn chu kỳ kinh nguyệt, đau bụng kinh hoặc thậm chí là mất kinh.
• Suy giảm chức năng tình dục: Cholesterol là tiền chất của hormone sinh dục nam và nữ. Mỡ máu thấp có thể làm giảm sản xuất testosterone và estrogen, dẫn đến suy giảm ham muốn tình dục.
• Gây rối loạn tiêu hóa (tiêu chảy): Cholesterol cần thiết cho việc sản xuất axit mật, giúp tiêu hóa chất béo. Mỡ máu thấp làm giảm sản xuất axit mật, gây khó tiêu hóa chất béo và dẫn đến tiêu chảy.
• Các triệu chứng khác: Đau cơ, chuột rút, cơ thể mệt mỏi, suy nhược nghiêm trọng, đặc biệt chậm làm lành vết thương…

Nguyên nhân gây bệnh

Tình trạng mỡ máu thấp có thể xuất phát từ nhiều yếu tố, bao gồm cả các nguyên nhân sinh lý và bệnh lý. Việc xác định chính xác nguyên nhân là chìa khóa để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Dưới đây là một số nguyên nhân thường gặp nhất:

Yếu tố sinh lý

• Chế độ ăn uống thiếu hụt chất béo: Đặc biệt là chất béo bão hòa và cholesterol, có thể dẫn đến giảm nồng độ cholesterol trong máu. Người ăn chay trường hoặc thực hiện chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt thường có nguy cơ cao hơn.
• Cơ thể suy dinh dưỡng: Tình trạng suy dinh dưỡng, kém hấp thu hoặc các vấn đề về tiêu hóa mãn tính có thể ảnh hưởng đến quá trình hấp thu và chuyển hóa cholesterol, dẫn đến mỡ máu thấp.
• Cường giáp: Tuyến giáp hoạt động quá mức làm tăng tốc độ chuyển hóa cholesterol, khiến nồng độ cholesterol giảm xuống.

Các bệnh lý nền

• Bệnh gan: Các bệnh lý về gan như viêm gan, xơ gan, suy gan... làm giảm khả năng sản xuất và dự trữ cholesterol, góp phần gây ra mỡ máu thấp.
• Ung thư: Một số loại ung thư, đặc biệt là ung thư máu, ung thư đường tiêu hóa và ung thư tuyến tụy, có thể gây ra tình trạng giảm cholesterol máu.
• Nhiễm trùng nặng: Nhiễm trùng huyết hoặc các nhiễm trùng nặng khác có thể kích hoạt phản ứng viêm toàn thân, làm giảm cholesterol trong máu.
• Rối loạn di truyền: Một số rối loạn di truyền hiếm gặp liên quan đến chuyển hóa lipid có thể gây ra mỡ máu thấp.

Sử dụng thuốc

Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến quá trình sản xuất, hấp thu hoặc chuyển hóa cholesterol, bao gồm:

• Thuốc hạ mỡ máu (Statin): Sử dụng quá liều hoặc không đúng chỉ định có thể làm giảm cholesterol quá mức.
• Thuốc kháng sinh: Một số loại kháng sinh như erythromycin, clarithromycin có thể làm giảm nồng độ cholesterol.
• Thuốc trị cường giáp: Việc điều trị cường giáp có thể làm giảm cholesterol trong máu.
• Thuốc chống nấm: Một số thuốc chống nấm như ketoconazole, itraconazole có thể ảnh hưởng đến quá trình tổng hợp cholesterol.

Ngoài ra, các yếu tố như stress, lạm dụng rượu bia, hoạt động thể chất quá mức cũng có thể góp phần gây ra mỡ máu thấp. Việc xác định nguyên nhân chính xác là rất quan trọng để đưa ra hướng điều trị thích hợp, khắc phục tình trạng mỡ máu thấp và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Bị mỡ máu thấp có nguy hiểm không?

Mặc dù không phổ biến và thường bị xem nhẹ, mỡ máu thấp không chỉ gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống do các triệu chứng khó chịu mà còn tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe. Cụ thể:

Rối loạn chức năng não bộ

• Xuất huyết não: Cholesterol là thành phần quan trọng cấu tạo nên màng tế bào. Nồng độ cholesterol quá thấp làm suy yếu thành mạch máu, tăng nguy cơ vỡ mạch và xuất huyết não, đặc biệt ở người cao tuổi.
• Trầm cảm nặng và loạn thần: Cholesterol thấp ảnh hưởng đến sản xuất và hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh, dẫn đến mất cân bằng hóa học trong não.

Ảnh hưởng đến thai kỳ

• Sinh non: Phụ nữ mang thai có nồng độ cholesterol thấp có nguy cơ sinh non cao hơn. Cholesterol cần thiết cho sự phát triển của thai nhi, đặc biệt là não bộ và hệ thần kinh.
• Trẻ nhẹ cân: Mỡ máu thấp có thể làm giảm sự cung cấp chất dinh dưỡng cho thai nhi, dẫn đến trẻ sinh ra nhẹ cân.
• Các vấn đề phát triển sau sinh: Trẻ sinh ra từ mẹ có mỡ máu thấp có thể gặp khó khăn trong phát triển vận động và nhận thức.

Rối loạn chuyển hóa và các bệnh lý khác

• Tăng nguy cơ nhiễm trùng: Cholesterol đóng vai trò trong hệ miễn dịch. Mỡ máu thấp làm giảm khả năng chống lại nhiễm trùng, đặc biệt là nhiễm trùng đường hô hấp và tiết niệu.
• Nguy cơ mắc bệnh ung thư: Một số nghiên cứu cho thấy mối liên quan giữa mỡ máu thấp và tăng nguy cơ ung thư gan, thận, trực tràng và các loại ung thư khác. Tuy nhiên, cần thêm nhiều nghiên cứu để xác định rõ cơ chế.
• Tăng nguy cơ mắc bệnh gan: Cholesterol thấp có thể làm tăng men gan và gây tổn thương gan.

Gây giảm tuổi thọ

Các nghiên cứu dịch tễ học lớn cho thấy mỡ máu thấp có liên quan đến tăng nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân, bao gồm bệnh tim mạch, ung thư và các bệnh lý khác.

Chẩn đoán mỡ máu thấp

Chẩn đoán mỡ máu thấp đòi hỏi sự kết hợp giữa đánh giá lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng chuyên sâu. Quá trình này bao gồm:

Thăm khám lâm sàng và khai thác tiền sử

Bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám toàn diện, tìm kiếm các dấu hiệu lâm sàng liên quan đến mỡ máu thấp như da xanh xao, suy nhược cơ thể, rối loạn tâm thần kinh.

Tiền sử cá nhân và gia đình về các bệnh lý chuyển hóa lipid, các bệnh mãn tính khác, chế độ ăn uống và sử dụng thuốc cũng được thu thập kỹ lưỡng để đánh giá nguy cơ và loại trừ các nguyên nhân tiềm ẩn.

Xét nghiệm máu định lượng lipid

Đây là xét nghiệm chủ chốt để chẩn đoán mỡ máu thấp. Mẫu máu được lấy khi bệnh nhân nhịn ăn từ 9-12 tiếng để đảm bảo kết quả chính xác.

Các chỉ số lipid máu cần được đánh giá bao gồm:

• Cholesterol toàn phần (TC): Nồng độ dưới 120 mg/dL được xem là thấp.
• Cholesterol LDL (LDL-C): Nồng độ dưới 40 mg/dL là dấu hiệu cảnh báo.
• Cholesterol HDL (HDL-C): Mặc dù HDL-C có vai trò bảo vệ, nhưng nồng độ quá thấp (dưới 40 mg/dL ở nam giới và dưới 50 mg/dL ở nữ giới) cũng có thể là dấu hiệu bất thường cần lưu ý.
• Triglyceride (TG): Nồng độ triglyceride thấp không phải là tiêu chí chính để chẩn đoán mỡ máu thấp, nhưng vẫn cần được theo dõi.

Các xét nghiệm bổ sung

Tùy thuộc vào tình trạng lâm sàng và các yếu tố nguy cơ, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm khác để tìm hiểu nguyên nhân và đánh giá mức độ ảnh hưởng của mỡ máu thấp lên sức khỏe, bao gồm:

• Xét nghiệm chức năng gan: Đánh giá chức năng gan có thể giúp phát hiện các bệnh lý gan gây giảm sản xuất cholesterol.
• Xét nghiệm chức năng tuyến giáp: Rối loạn chức năng tuyến giáp có thể ảnh hưởng đến chuyển hóa lipid.
• Xét nghiệm tầm soát ung thư: Trong một số trường hợp hiếm gặp, mỡ máu thấp có thể là dấu hiệu của ung thư.

Đối tượng dễ bị mỡ máu thấp

Mỡ máu thấp không phân biệt đối tượng, có thể xuất hiện ở bất kỳ ai. Tuy nhiên, một số nhóm đối tượng được xác định có nguy cơ cao hơn đối mặt với tình trạng này, bao gồm:

• Người suy dinh dưỡng hoặc thiếu hụt dinh dưỡng
• Người mắc các bệnh lý mãn tính (suy gan, cường giáp, ung thư, bệnh về đường tiêu hóa…)
• Người thường sử dụng các loại thuốc: Thuốc hạ mỡ máu nhóm statin, thuốc điều trị nội tiết tố, thuốc chống trầm cảm…
• Người cao tuổi
• Phụ nữ mang thai

Biện pháp phòng ngừa hiệu quả

• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh: Một chế độ ăn uống cân bằng và đa dạng, giàu chất béo lành mạnh, là rất quan trọng để duy trì nồng độ lipid huyết thanh ở mức phù hợp. Cần bao gồm các nguồn chất béo không bão hòa đơn và không bão hòa đa trong chế độ ăn, như dầu ô liu, quả hạnh, hạt, cá béo và một số loại dầu thực vật. Ngoài ra, cần hạn chế tiêu thụ chất béo bão hòa và chất béo trans.
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh: Thừa cân và béo phì có thể làm tăng nguy cơ mỡ máu thấp. Do đó, việc duy trì cân nặng khỏe mạnh thông qua chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục đều đặn là rất quan trọng.
• Tập thể dục thường xuyên: Hoạt động thể chất đều đặn có thể giúp duy trì nồng độ lipid huyết thanh ở mức phù hợp. Các hoạt động như đi bộ, chạy bộ, bơi lội, và tập thể dục có tác động tích cực đến sự chuyển hóa lipid trong cơ thể.
• Kiểm soát căng thẳng: Căng thẳng kéo dài có thể gây ra các thay đổi về nồng độ lipid trong máu. Do đó, cần áp dụng các biện pháp giảm stress, như tập thể dục, thiền định, hoặc các hoạt động giải trí khác.
• Không hút thuốc lá: Hút thuốc lá không chỉ gây hại cho sức khỏe nói chung mà còn có thể làm tăng nguy cơ mỡ máu thấp. Do đó, cần từ bỏ hoàn toàn thói quen hút thuốc lá.
• Kiểm soát các bệnh lý liên quan: Các bệnh lý như bệnh gan, bệnh thận, rối loạn tuyến giáp, và các vấn đề liên quan đến chuyển hóa có thể dẫn đến mỡ máu thấp. Vì vậy, cần kiểm soát và điều trị đúng cách các bệnh lý này để ngăn ngừa tình trạng mỡ máu thấp.
• Tuân thủ đúng phác đồ điều trị: Đối với những người đang điều trị bằng các loại thuốc có thể gây ra mỡ máu thấp, cần tuân thủ đúng phác đồ điều trị và theo dõi sát sao nồng độ lipid huyết thanh. Nếu cần thiết, bác sĩ có thể điều chỉnh liều lượng hoặc thay đổi loại thuốc để ngăn ngừa tình trạng mỡ máu thấp.

Khi nào cần gặp bác sĩ

Mặc dù mỡ máu thấp thường không gây triệu chứng rõ ràng, tuy nhiên, việc chủ động theo dõi và thăm khám bác sĩ là rất quan trọng để phát hiện sớm và ngăn ngừa các biến chứng tiềm ẩn. Dưới đây là những trường hợp bạn nên tìm đến sự tư vấn của bác sĩ chuyên khoa:

• Cơ thể xuất hiện các triệu chứng bất thường như thay đổi tâm trạng, suy giảm trí nhớ, rối loạn kinh nguyệt, rối loạn tiêu hóa hay các biểu hiện khác nghi ngờ liên quan đến mỡ máu thấp…
• Nếu bạn thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ cao bị mỡ máu thấp, như người cao tuổi, người suy dinh dưỡng, người mắc các bệnh lý mạn tính (suy giáp, cường giáp, bệnh gan...), người sử dụng một số loại thuốc (ví dụ: statin, niacin...), hãy chủ động kiểm tra sức khỏe định kỳ và thông báo với bác sĩ về tiền sử bệnh của mình.
• Kết quả xét nghiệm máu bất thường cho thấy nồng độ cholesterol toàn phần hoặc LDL cholesterol thấp hơn mức bình thường, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ để đánh giá nguy cơ và có kế hoạch theo dõi, điều trị phù hợp.
• Nếu gia đình bạn có tiền sử người thân bị mỡ máu thấp hoặc các bệnh lý liên quan đến rối loạn chuyển hóa lipid, hãy thông báo với bác sĩ để được tư vấn và kiểm tra sớm.
• Phụ nữ mang thai và cho con bú cần đặc biệt chú ý đến tình trạng mỡ máu thấp, do nó có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi và trẻ sơ sinh. Hãy thông báo với bác sĩ sản khoa nếu bạn có bất kỳ lo ngại nào về mỡ máu của mình trong thời gian này.

Các cách điều trị mỡ máu thấp

Việc điều trị mỡ máu thấp sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra tình trạng này. Sau đây là một số phương pháp điều trị chính dựa trên các nguyên nhân khác nhau:

Điều trị bằng thuốc

Trong trường hợp mỡ máu thấp nghiêm trọng hoặc do nguyên nhân di truyền, bác sĩ có thể kê đơn một số loại thuốc sau:

• Statin (simvastatin, atorvastatin): Nhóm thuốc này có tác dụng làm tăng nồng độ cholesterol LDL và triglycerid trong máu.
• Fibrate (gemfibrozil, fenofibrate): Thuốc này giúp tăng nồng độ cholesterol HDL và giảm triglycerid.
• Acid nicotinic (niacin): Loại thuốc này có thể làm tăng cả cholesterol HDL và LDL trong máu.

Điều trị các bệnh lý liên quan

Nếu mỡ máu thấp là hệ quả của một bệnh lý khác như bệnh gan, bệnh thận, rối loạn tuyến giáp hay bệnh đa xơ cứng, việc điều trị căn nguyên là rất quan trọng. Bác sĩ sẽ điều trị bệnh lý gốc rễ để giúp nâng cao nồng độ lipid trong máu.

Truyền máu hoặc huyết tương

Trong trường hợp mỡ máu thấp nghiêm trọng, đe dọa tính mạng, bác sĩ có thể chỉ định truyền máu hoặc huyết tương để bổ sung thêm cholesterol và các phân tử lipoprotein vào máu.

Cần lưu ý rằng: Việc điều trị mỡ máu thấp phải được thực hiện dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa. Tuân thủ đúng phác đồ điều trị và theo dõi định kỳ nồng độ lipid huyết thanh là rất quan trọng để đảm bảo hiệu quả điều trị và tránh các biến chứng không mong muốn. 

Trên đây là các thông tin chia sẻ về tình trạng mỡ máu thấp. Việc phòng ngừa đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát tình trạng mỡ máu thấp. Vì thế, ngay khi xuất hiện dấu hiệu bệnh lý, người bệnh hãy chủ động đi khám để được tư vấn và hướng dẫn điều trị kịp thời.