Viêm Xoang Bướm Hình Thành Do Đâu? Làm Sao Để Điều Trị Hiệu Quả Nhất

Viêm xoang bướm là gì? phân loại bệnh

Viêm xoang bướm (tên tiếng Anh: Sphenoid Sinusitis) là một dạng viêm xoang xảy ra tại xoang bướm. Xoang bướm là một khoang rỗng chứa khí nằm sâu bên trong hộp sọ, phía sau xoang sàng và xoang trán. Xoang này có hình dạng không đều và khá phức tạp, nằm gần các cấu trúc quan trọng như tuyến yên, động mạch cảnh trong, dây thần kinh thị giác và xoang hang.

Khi bị viêm, niêm mạc xoang bướm bị tổn thương, phù nề và tăng tiết dịch nhầy. Dịch nhầy ứ đọng trong xoang tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn, virus hoặc nấm phát triển. Quá trình viêm nhiễm có thể lan rộng sang các cấu trúc xung quanh như mắt, dây thần kinh thị giác, não, gây nên các biến chứng nghiêm trọng.

Viêm xoang bướm là một dạng viêm xoang xảy ra tại xoang bướm

Phân loại viêm xoang bướm:

Theo thời gian:

• Viêm xoang bướm cấp tính: Triệu chứng kéo dài dưới 4 tuần.
• Viêm xoang bướm bán cấp: Triệu chứng kéo dài 4-12 tuần.
• Viêm xoang bướm mãn tính: Triệu chứng kéo dài trên 12 tuần.

Theo nguyên nhân:

• Viêm xoang bướm do vi khuẩn: Thường gặp nhất, gây ra bởi các loại vi khuẩn như Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae.
• Viêm xoang bướm do virus: Thường là biến chứng của cảm lạnh, cúm hoặc các bệnh nhiễm virus đường hô hấp khác.
• Viêm xoang bướm do nấm: Hiếm gặp hơn, thường xảy ra ở những người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc mắc các bệnh mãn tính.

Triệu chứng tố cáo viêm xoang bướm

Triệu chứng cục bộ

• Đau đầu: Đây là triệu chứng thường gặp nhất của viêm xoang bướm. Cơn đau thường âm ỉ, nặng nề, khu trú ở vùng trán, đỉnh đầu, sau gáy hoặc thái dương. Đau có thể tăng lên khi cúi đầu hoặc ho.
• Chảy dịch mũi sau: Dịch mũi đặc, có màu vàng hoặc xanh, thường chảy xuống họng thay vì ra ngoài mũi. Dịch này có thể gây kích ứng họng, dẫn đến ho khan, ho có đờm, thậm chí khàn tiếng.
• Nghẹt mũi: Cảm giác nghẹt mũi, khó thở, giảm hoặc mất khứu giác. Triệu chứng này thường xuất hiện cả hai bên mũi.
• Đau vùng mặt: Cơn đau âm ỉ hoặc tức nặng quanh vùng mắt, trán, gò má. Đôi khi bệnh nhân có cảm giác như bị "nặng mặt".
• Sốt: Thường gặp trong trường hợp viêm xoang bướm cấp tính do nhiễm khuẩn. Sốt cao có thể kèm theo rét run, đau nhức cơ thể.

Triệu chứng toàn thân

• Mệt mỏi: Người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi, uể oải, khó tập trung và giảm hiệu suất làm việc.
• Chóng mặt, buồn nôn: Có thể xảy ra do tình trạng viêm nhiễm lan rộng và ảnh hưởng đến hệ thần kinh.
• Rối loạn thị giác: Trong một số trường hợp nặng, viêm xoang bướm có thể gây nhìn mờ, nhìn đôi, giảm thị lực hoặc thậm chí mất thị lực do viêm nhiễm lan đến dây thần kinh thị giác.

Tại sao xoang bướm lại bị viêm?

Xoang bướm nằm sâu trong khối xương sọ, thông với mũi qua một khe hẹp gọi là lỗ thông xoang bướm. Do vị trí đặc biệt này, xoang bướm dễ bị viêm nhiễm hơn so với các xoang khác bởi nhiều yếu tố phức tạp như:

• Nhiễm trùng: Vi khuẩn, virus hoặc nấm xâm nhập vào xoang qua đường mũi họng và gây viêm nhiễm.
• Polyp mũi: Các khối u lành tính này có thể chặn đường thoát dịch xoang, gây ứ đọng và tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn sinh sôi.
• Vẹo vách ngăn: Sự lệch vách ngăn làm hẹp đường thở, cản trở luồng không khí và dịch nhầy lưu thông trong xoang.
• Dị ứng và hen suyễn: Viêm nhiễm mãn tính đường hô hấp làm niêm mạc xoang dễ bị kích ứng và nhiễm trùng.
• Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Axit dạ dày trào ngược lên có thể gây kích ứng và viêm niêm mạc mũi xoang.
• Hút thuốc lá: Các chất độc hại trong khói thuốc làm tổn thương niêm mạc và suy giảm chức năng của lông chuyển trong xoang.
• Hệ miễn dịch suy yếu: Người có hệ miễn dịch suy yếu dễ bị nhiễm trùng xoang do vi khuẩn, virus hoặc nấm.

Các yếu tố nguy cơ khác như:

• Tiền sử gia đình mắc bệnh dị ứng hoặc viêm xoang.
• Sinh hoạt hoặc làm việc trong môi trường ô nhiễm.
• Thường xuyên tiếp xúc với các chất kích thích như phấn hoa, khói bụi, hóa chất.
• Bơi lội hoặc lặn thường xuyên.

Thường xuyên bơi lội cũng là yếu tố nguy cơ gây bệnh

Biến chứng viêm xoang bướm đe dọa sức khỏe

Do vị trí giải phẫu đặc biệt của xoang bướm, gần các cấu trúc quan trọng như mắt, não và các dây thần kinh sọ não, viêm xoang bướm có thể gây ra một số biến chứng nguy hiểm như:

Biến chứng tại mắt

• Viêm mô tế bào hốc mắt: Viêm nhiễm lan từ xoang bướm sang các mô xung quanh hốc mắt, gây sưng đau, đỏ mắt, giảm thị lực, thậm chí mù lòa nếu không được xử lý kịp thời.
• Áp xe hốc mắt: Tình trạng nhiễm trùng tạo thành ổ mủ trong hốc mắt, gây đau nhức dữ dội, sưng nề, giảm thị lực, thậm chí mất thị lực vĩnh viễn.
• Viêm dây thần kinh thị giác: Gây giảm thị lực, nhìn mờ, mất thị trường, thậm chí mù lòa.
• Tổn thương các dây thần kinh vận nhãn: Gây lác mắt, nhìn đôi, rối loạn vận động nhãn cầu.

Viêm mô tế bào hốc mắt là biến chứng nguy hiểm của bệnh

Biến chứng nội sọ

• Viêm màng não: Viêm nhiễm lan đến màng não, gây sốt cao, đau đầu dữ dội, cứng cổ, buồn nôn, nôn, rối loạn ý thức.
• Áp xe não: Tình trạng nhiễm trùng tạo thành ổ mủ trong não, gây đau đầu dữ dội, buồn nôn, nôn, co giật, yếu liệt tay chân, rối loạn ý thức, thậm chí tử vong.
• Viêm tắc tĩnh mạch hang: Viêm nhiễm lan đến các tĩnh mạch hang, gây đau đầu, sốt, sưng phù mí mắt, lồi mắt, giảm thị lực, liệt vận nhãn.
• Viêm xương sọ: Viêm nhiễm lan đến xương sọ, gây đau nhức vùng trán, thái dương, có thể kèm theo sốt và sưng nề.

Các biến chứng khác

• Nhiễm trùng huyết: Vi khuẩn xâm nhập vào máu và lan ra toàn thân, gây nhiễm trùng nặng, đe dọa tính mạng.
• Tổn thương dây thần kinh sọ: Gây tê bì mặt, liệt mặt, giảm hoặc mất khứu giác, rối loạn vận động mắt…

Chẩn đoán viêm xoang bướm

Khám lâm sàng

• Quan sát: Tìm dấu hiệu viêm nhiễm, sưng nề bên ngoài mũi.
• Nội soi mũi: Quan sát bên trong hốc mũi, đánh giá niêm mạc và các lỗ thông xoang, phát hiện bất thường như polyp, vẹo vách ngăn.
• Sờ nắn: Kiểm tra các vùng xung quanh xoang để phát hiện đau nhức.
• Đánh giá chức năng thần kinh sọ não: Quan trọng khi nghi ngờ biến chứng thần kinh như giảm thị lực, nhìn đôi.

Xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh

• Chụp CT scan xoang: Tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán, cung cấp hình ảnh chi tiết về cấu trúc xoang, mức độ viêm nhiễm, tình trạng các lỗ thông xoang, giúp xác định vị trí và mức độ tắc nghẽn, cũng như phát hiện các biến chứng.
• Chụp X-quang xoang: Ít nhạy hơn CT scan, thường được sử dụng để loại trừ các bệnh lý xoang khác.
• Chụp MRI: Chỉ định khi nghi ngờ biến chứng nội sọ hoặc u xoang bướm.

Các xét nghiệm khác

• Xét nghiệm máu: Đánh giá tình trạng nhiễm trùng, phản ứng dị ứng.
• Xét nghiệm vi sinh: Xác định tác nhân gây bệnh (vi khuẩn, nấm).
• Test dị ứng: Thực hiện khi nghi ngờ viêm xoang bướm do dị ứng.

Ai là người dễ mắc bệnh viêm xoang bướm

• Người có tiền sử viêm xoang: Viêm xoang tái đi tái lại nhiều lần làm niêm mạc xoang tổn thương, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập.
• Người bị dị ứng: Viêm mũi dị ứng làm tăng tiết dịch, dễ gây bít tắc lỗ thông xoang và nhiễm trùng.
• Người có cấu trúc mũi bất thường: Vẹo vách ngăn, polyp mũi cản trở đường thoát dịch xoang.
• Người có hệ miễn dịch suy yếu: Bệnh nhân ung thư, HIV/AIDS, người dùng thuốc ức chế miễn dịch dễ bị nhiễm trùng.
• Người tiếp xúc thường xuyên với khói bụi, hóa chất độc hại: Các chất này làm tổn thương niêm mạc mũi xoang, giảm khả năng chống lại tác nhân gây bệnh.
• Người hút thuốc lá: Khói thuốc làm giảm chức năng của lông chuyển, khiến dịch nhầy ứ đọng.
• Trẻ em: Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, dễ bị nhiễm trùng đường hô hấp.
• Người lớn tuổi: Sức đề kháng kém, dễ mắc các bệnh mãn tính.

Trẻ em là đối tượng dễ mắc bệnh viêm xoang bướm

Phòng ngừa viêm xoang bướm

Giữ vệ sinh đường hô hấp:

• Rửa mũi thường xuyên bằng nước muối sinh lý để loại bỏ bụi bẩn, vi khuẩn.
• Dùng khăn giấy mềm khi xì mũi, tránh ngoáy mũi bằng tay.
• Vệ sinh răng miệng sạch sẽ để hạn chế vi khuẩn xâm nhập vào xoang.

Hạn chế tối đa việc tiếp xúc với tác nhân gây bệnh:

• Tránh khói bụi, phấn hoa, lông động vật, các chất kích thích,...
• Đeo khẩu trang khi ra ngoài, đặc biệt là ở nơi ô nhiễm.
• Vệ sinh nhà cửa thường xuyên, sử dụng máy lọc không khí nếu cần thiết.

Luôn đeo khẩu trang khi ra ngoài để bảo vệ đường thở

Tăng cường sức đề kháng:

• Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, tăng cường rau xanh, trái cây.
• Uống đủ nước mỗi ngày để giữ ẩm niêm mạc mũi.
• Tập thể dục đều đặn, nâng cao sức khỏe thể chất.
• Ngủ đủ giấc, giảm stress để tăng cường sức đề kháng cho cơ thể.

Điều trị hiệu quả các bệnh lý nguy cơ liên quan:

• Viêm mũi dị ứng, viêm xoang dị ứng cần được điều trị triệt để.
• Kiểm soát tốt các bệnh mạn tính như hen suyễn, trào ngược dạ dày thực quản.

Tiêm phòng vacxin: Tiêm phòng cúm và phế cầu khuẩn giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp.

Khám sức khỏe định kỳ: Thường xuyên kiểm tra sức khỏe để phát hiện sớm các bất thường ở đường hô hấp.

Khi nào người bệnh cần gặp bác sĩ?

• Đau đầu dữ dội, không giảm với thuốc.
• Sốt cao liên tục, kèm ớn lạnh, mệt mỏi.
• Rối loạn thị giác: Giảm/mờ mắt, nhìn đôi, sụp mí.
• Phù nề vùng mắt/trán, đau nhức, đỏ da.
• Chảy dịch mũi có máu, đặc biệt màu sẫm/lẫn máu cục.
• Cứng cổ, sốt, đau đầu.
• Co giật.
• Triệu chứng trên 10 ngày không cải thiện dù đã tự điều trị.
• Triệu chứng tái phát thường xuyên, ảnh hưởng sinh hoạt.
• Nghẹt mũi kéo dài, giảm khứu giác, khó thở, ngủ ngáy.
• Đau vùng mặt (đặc biệt quanh mắt), chảy nước mắt, nhạy cảm ánh sáng.

Các phương pháp điều trị bệnh hiệu quả, an toàn

Điều trị nội khoa

Điều trị nội khoa là phương pháp điều trị viêm xoang bướm không cần phẫu thuật, chủ yếu sử dụng thuốc và các biện pháp hỗ trợ khác. Mục tiêu của điều trị nội khoa là giảm viêm nhiễm, giảm triệu chứng, khôi phục chức năng xoang và ngăn ngừa biến chứng.

• Thuốc kháng sinh: Được chỉ định khi viêm xoang bướm do vi khuẩn gây ra. Loại kháng sinh và thời gian điều trị phụ thuộc vào loại vi khuẩn và mức độ nặng của bệnh. Các kháng sinh thường được sử dụng bao gồm amoxicillin, cephalosporin, macrolid.
• Thuốc corticosteroid: Dùng để giảm viêm và phù nề niêm mạc xoang, thường được sử dụng dạng xịt mũi hoặc uống. Corticosteroid có thể được kết hợp với kháng sinh trong trường hợp viêm nặng.
• Thuốc giảm đau, hạ sốt: Paracetamol, ibuprofen hoặc các thuốc chống viêm không steroid (NSAID) khác giúp giảm đau, hạ sốt và giảm viêm.
• Thuốc chống dị ứng: Dùng khi viêm xoang bướm có liên quan đến dị ứng. Các loại thuốc thường được sử dụng bao gồm loratadine, cetirizine, fexofenadine.
• Thuốc làm loãng dịch mũi: Giúp giảm độ nhớt của dịch mũi, giúp dịch dễ thoát ra ngoài hơn. Các thuốc thường được sử dụng bao gồm guaifenesin, bromhexine.

Guaifenesin là thuốc làm loãng dịch mũi hiệu quả

Điều trị ngoại khoa

Phẫu thuật thường được chỉ định khi điều trị nội khoa không hiệu quả hoặc trong trường hợp viêm xoang bướm mạn tính, có biến chứng. Các phương pháp phẫu thuật bao gồm:

• Nội soi chức năng mũi xoang (FESS): Ưu điểm là ít xâm lấn, ít đau, thời gian phục hồi nhanh và ít để lại sẹo. Bác sĩ sử dụng ống nội soi nhỏ để tiếp cận và xử lý ổ viêm xoang bướm.
• Phẫu thuật mở xoang bướm qua đường Caldwell-Luc: Tiếp cận trực tiếp xoang bướm qua thành trước xoang hàm. Phương pháp này có thể gây ra một số biến chứng như tê vùng má, chảy máu và nhiễm trùng.
• Phẫu thuật mở xoang bướm qua đường trans-ethmoidal: Tiếp cận xoang bướm qua các tế bào xoang sàng. Ít xâm lấn hơn so với đường Caldwell-Luc, nhưng đòi hỏi bác sĩ có kinh nghiệm.

Các phương pháp điều trị bổ sung

Xông hơi: Giúp làm loãng dịch nhầy, thông thoáng đường thở, giảm nghẹt mũi và đau đầu.

Cách thực hiện:

• Đun sôi nước với các loại thảo dược như bạc hà, khuynh diệp, kinh giới, hoặc sử dụng tinh dầu chuyên dụng.
• Trùm khăn kín đầu, hít thở sâu hơi nước ấm từ 10-15 phút.
• Thực hiện 2-3 lần/ngày.

Rửa mũi bằng nước muối sinh lý: Giúp làm sạch khoang mũi, loại bỏ bụi bẩn, vi khuẩn, giảm viêm và phù nề niêm mạc xoang.

Cách thực hiện:

• Sử dụng dụng cụ rửa mũi chuyên dụng hoặc bình neti.
• Xem hướng dẫn và pha nước muối theo đúng tỷ lệ.
• Nghiêng đầu, đưa nhẹ vòi rửa vào một bên mũi, ấn nhẹ để nước muối chảy qua khoang mũi và ra ngoài qua mũi còn lại.
• Thực hiện 2-3 lần/ngày.

Chườm ấm: Có tác dụng giảm đau, giảm viêm, tăng tuần hoàn máu, giúp dịch nhầy dễ dàng thoát ra ngoài.

Cách thực hiện:

• Dùng khăn sạch thấm nước ấm (không quá nóng).
• Đắp lên vùng trán, má hoặc mũi trong 10-15 phút.
• Thực hiện 2-3 lần/ngày.

Chườm ấm có tác dụng giảm đau, giảm viêm

Đông y điều trị viêm xoang toàn diện

Đông y xem viêm xoang bướm là biểu hiện của sự mất cân bằng trong cơ thể, thường do phong hàn, phong nhiệt xâm nhập vào kinh lạc, gây bế tắc khí huyết. Do đó, điều trị viêm xoang bướm bằng Đông y tập trung vào việc khơi thông kinh lạc, khu phong tán hàn, thanh nhiệt giải độc và nâng cao chính khí.

Thuốc Đông y dạng uống

• Bài thuốc 1: Thành phần gồm Tân di, Hoàng cầm, Sơn chi, Thạch cao, Tri mẫu, Bách hợp, Mạch môn, Thăng ma, Cam thảo.
• Bài thuốc 2: Thành phần gồm Ma hoàng, Quế chi, Bạch thược, Can khương, Bán hạ, Tế tân, Ngũ vị tử, Cam thảo.
• Bài thuốc 3: Thành phần gồm Tân di, Thương nhĩ tử, Bạch chỉ, Hoàng bá, Kim ngân hoa.
• Cách dùng: Cách dùng đơn giản, mỗi ngày 1 thang thuốc đem sắc uống, có thể chia thành 2-3 phần nhỏ và uống hết trong ngày.

Châm cứu

Nguyên lý: Châm cứu vào các huyệt đạo giúp điều hòa khí huyết, thông kinh hoạt lạc, giảm đau, giảm viêm, tăng cường sức đề kháng.

Huyệt vị thường dùng:

• Ấn đường: Thông mũi, giảm đau đầu.
• Toản trúc: Giảm đau nhức vùng trán, mắt.
• Nghinh hương: Giảm nghẹt mũi, chảy nước mũi.
• Hợp cốc: Giảm đau đầu, tăng cường sức đề kháng.
• Phong trì: Giảm đau đầu, chóng mặt, giải cảm.

Lưu ý: Châm cứu cần được thực hiện bởi thầy thuốc có chuyên môn, tránh gây tổn thương hoặc nhiễm trùng.

Xoa bóp bấm huyệt

Nguyên lý: Tác động lên các huyệt đạo bằng cách xoa bóp, day ấn giúp tăng cường tuần hoàn máu, giảm đau, giảm viêm, thông mũi.

Huyệt vị thường dùng: Tương tự như châm cứu.

Cách thực hiện:

• Dùng ngón tay cái hoặc ngón trỏ day ấn vào các huyệt vị với lực vừa phải, mỗi huyệt khoảng 1-2 phút.
• Có thể kết hợp xoa bóp vùng trán, thái dương, gáy để tăng hiệu quả.

Lưu ý: Nên thực hiện xoa bóp bấm huyệt hàng ngày, đặc biệt là vào buổi sáng và tối.

Xoa bóp giúp tăng cường tuần hoàn máu, giảm đau

Cải thiện bệnh tại nhà với mẹo dân gian đơn giản

Các bài thuốc này thường sử dụng các nguyên liệu tự nhiên, dễ tìm, có tác dụng kháng viêm, giảm đau, thông mũi, và tăng cường sức đề kháng. Tuy nhiên, hiệu quả và độ an toàn của các bài thuốc này chưa được nghiên cứu đầy đủ.

Một số mẹo dân gian đơn giản như:

Nước muối sinh lý:

• Cách thực hiện: Pha loãng muối biển hoặc muối tinh khiết với nước ấm theo tỷ lệ 9g muối/1 lít nước. Dùng dụng cụ rửa mũi chuyên dụng hoặc bình neti để rửa mũi hàng ngày.
• Tác dụng: Làm sạch xoang, loại bỏ dịch nhầy và các tác nhân gây viêm nhiễm, giúp giảm nghẹt mũi, đau nhức.

Hành tây:

• Cách thực hiện: Cắt hành tây thành lát mỏng, hít sâu hơi hành tây trong vài phút. Có thể xay nhuyễn hành tây và trộn với mật ong để uống.
• Tác dụng: Hành tây có tính kháng khuẩn, kháng viêm, giúp giảm sưng, đau và làm thông thoáng đường thở.

Tỏi:

• Cách thực hiện: Nghiền nát tỏi, trộn với dầu ô liu hoặc dầu dừa. Dùng tăm bông thấm hỗn hợp và bôi vào trong mũi.
• Tác dụng: Tỏi có chứa allicin, một hợp chất có tác dụng kháng khuẩn, kháng virus, giúp giảm viêm và làm thông thoáng xoang.

Gừng:

• Cách thực hiện: Nhai vài lát gừng tươi hoặc pha trà gừng để uống.
• Tác dụng: Gừng có tính ấm, giúp làm ấm cơ thể, giảm đau đầu, giảm nghẹt mũi.

Tinh dầu:

• Cách thực hiện: Nhỏ vài giọt tinh dầu khuynh diệp, bạc hà, hoặc tràm vào nước nóng để xông hơi.
• Tác dụng: Tinh dầu có tính sát khuẩn, kháng viêm, giúp thông mũi, giảm đau đầu, thư giãn tinh thần.

Viêm xoang bướm tuy hiếm gặp nhưng có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm. Việc nhận biết sớm các triệu chứng và thăm khám bác sĩ kịp thời là rất quan trọng để điều trị hiệu quả và ngăn ngừa các biến chứng. Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe của mình và đừng quên "phòng bệnh hơn chữa bệnh"!