Viêm phế quản: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Viêm phế quản là tình trạng viêm nhiễm ở niêm mạc phế quản, gây ra các triệu chứng như ho, đờm, khó thở và có thể dẫn đến suy hô hấp nếu không điều trị kịp thời. Đây là bệnh lý phổ biến, thường xảy ra sau các nhiễm trùng đường hô hấp, đặc biệt vào mùa lạnh. Viêm phế quản có thể được chia thành viêm phế quản cấp tính và mãn tính, trong đó viêm phế quản cấp tính thường do virus hoặc vi khuẩn gây ra, còn viêm phế quản mãn tính lại gắn liền với các yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá lâu dài. Việc nhận diện và điều trị sớm sẽ giúp giảm thiểu các biến chứng nguy hiểm.

Định nghĩa và phân loại viêm phế quản

Viêm phế quản là tình trạng viêm nhiễm ở niêm mạc đường thở, thường xảy ra sau khi mắc phải các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, như cảm cúm hoặc cảm lạnh. Khi bị viêm phế quản, các ống phế quản trong phổi bị kích thích, dẫn đến sưng tấy và sản xuất đờm. Tình trạng này có thể tồn tại trong thời gian ngắn, nhưng nếu không được điều trị đúng cách, viêm phế quản có thể chuyển thành bệnh mãn tính.

Có hai dạng viêm phế quản chính: cấp tính và mãn tính. Viêm phế quản cấp tính thường xảy ra sau khi bị nhiễm virus hoặc vi khuẩn, thường kéo dài vài tuần và có thể tự khỏi mà không cần điều trị chuyên sâu. Trong khi đó, viêm phế quản mãn tính là tình trạng viêm kéo dài, xảy ra liên tục trong nhiều tháng hoặc năm, thường do các yếu tố gây kích ứng như khói thuốc lá, ô nhiễm không khí, hoặc những bệnh lý nền như COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính). Viêm phế quản mãn tính cần được điều trị lâu dài để kiểm soát và giảm thiểu triệu chứng.

Triệu chứng của viêm phế quản

Triệu chứng của viêm phế quản có thể thay đổi tùy thuộc vào mức độ nặng của bệnh. Tuy nhiên, các dấu hiệu phổ biến nhất bao gồm ho kéo dài, thường kèm theo đờm màu vàng hoặc xanh. Đôi khi, ho có thể trở nên nặng nề và khó kiểm soát, đặc biệt vào ban đêm. Ngoài ho, người bệnh còn cảm thấy khó thở hoặc tức ngực, đặc biệt là khi hoạt động thể lực hoặc khi bệnh tiến triển.

Viêm phế quản cấp tính thường đi kèm với các triệu chứng giống cảm lạnh như sổ mũi, đau họng và mệt mỏi. Cảm giác khô hoặc ngứa trong cổ họng cũng rất phổ biến. Đối với viêm phế quản mãn tính, người bệnh có thể gặp phải triệu chứng ho mãn tính, đờm đặc và khó thở kéo dài, đôi khi có thể đi kèm với thở khò khè hoặc những cơn khó thở dữ dội. Những người bị viêm phế quản mãn tính có thể nhận thấy triệu chứng của mình trở nên nghiêm trọng hơn trong môi trường có khói thuốc, ô nhiễm không khí hoặc thay đổi thời tiết.

Nguyên nhân gây viêm phế quản

Viêm phế quản có thể phát sinh từ nhiều nguyên nhân khác nhau, chủ yếu do nhiễm trùng hoặc các yếu tố kích thích môi trường. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến gây bệnh:

• Nhiễm virus: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm phế quản cấp tính. Các virus gây cảm lạnh hoặc cúm, chẳng hạn như virus hợp bào hô hấp (RSV) và virus cúm, có thể lây nhiễm và làm viêm niêm mạc đường thở.

• Nhiễm vi khuẩn: Viêm phế quản do vi khuẩn thường ít gặp hơn nhưng có thể xảy ra khi hệ miễn dịch bị suy yếu. Vi khuẩn như Streptococcus pneumoniae hoặc Haemophilus influenzae có thể gây viêm.

• Khói thuốc lá: Khói thuốc không chỉ là nguyên nhân chính gây viêm phế quản mãn tính, mà còn làm tăng nguy cơ nhiễm trùng và các bệnh phổi khác. Việc hít phải khói thuốc liên tục làm hư hại các tế bào trong phế quản, gây viêm và tăng sản xuất đờm.

• Ô nhiễm không khí: Khói bụi, khí thải từ xe cộ và các chất ô nhiễm khác có thể kích thích niêm mạc phế quản, dẫn đến viêm. Những người sống trong môi trường ô nhiễm có nguy cơ mắc viêm phế quản cao hơn.

• Yếu tố nghề nghiệp: Một số ngành nghề có liên quan đến việc tiếp xúc với bụi, hơi hóa chất hoặc khí độc có thể làm tăng nguy cơ viêm phế quản, ví dụ như công nhân trong ngành xây dựng, chế biến thực phẩm hoặc sản xuất gỗ.

• Các bệnh lý nền: Những người mắc các bệnh phổi mãn tính như COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính) hoặc hen suyễn dễ mắc viêm phế quản hơn do hệ thống miễn dịch của họ đã bị suy yếu hoặc tổn thương.

Đối tượng dễ mắc viêm phế quản

Mọi người đều có thể mắc viêm phế quản, tuy nhiên, có một số nhóm đối tượng dễ bị ảnh hưởng hơn do đặc điểm sức khỏe và yếu tố môi trường:

• Trẻ em và người già: Hệ thống miễn dịch của trẻ em và người già thường kém hơn, dễ bị tổn thương trước các tác nhân gây bệnh. Trẻ em dưới năm tuổi và người trên sáu mươi tuổi có nguy cơ mắc bệnh cao hơn, đặc biệt trong mùa dịch cúm.

• Người hút thuốc lá: Hút thuốc là yếu tố nguy cơ mạnh mẽ dẫn đến viêm phế quản, đặc biệt là viêm phế quản mãn tính. Khói thuốc không chỉ làm tổn hại niêm mạc phế quản mà còn làm giảm khả năng tự phục hồi của phổi.

• Người có bệnh lý nền: Những người mắc các bệnh phổi như COPD, hen suyễn hay các bệnh tim mạch, tiểu đường có thể dễ mắc viêm phế quản hơn do khả năng miễn dịch giảm sút và phổi vốn đã tổn thương.

• Nhân viên làm việc trong môi trường độc hại: Những người làm việc trong môi trường khói bụi, tiếp xúc với hóa chất, như công nhân xây dựng, công nhân nhà máy, dễ mắc viêm phế quản do hít phải các tác nhân gây viêm.

• Người có hệ miễn dịch suy yếu: Những người có hệ miễn dịch kém do sử dụng thuốc ức chế miễn dịch hoặc mắc bệnh tự miễn dịch sẽ dễ bị nhiễm trùng hơn, làm tăng nguy cơ mắc viêm phế quản.

• Người sống trong môi trường ô nhiễm: Những người sống trong các khu vực có mức độ ô nhiễm không khí cao, đặc biệt là ở các thành phố lớn, có khả năng mắc viêm phế quản cao hơn do tác động của khói bụi và chất ô nhiễm trong không khí.

Nguyên nhân gây viêm phế quản

Viêm phế quản có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ các tác nhân nhiễm trùng cho đến các yếu tố bên ngoài như môi trường và lối sống. Dưới đây là những nguyên nhân chủ yếu gây viêm phế quản:

• Nhiễm trùng virus: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến viêm phế quản cấp tính. Các virus như virus cúm, virus hợp bào hô hấp (RSV) hoặc rhinovirus có thể xâm nhập vào cơ thể và gây viêm đường thở.

• Nhiễm trùng vi khuẩn: Mặc dù ít gặp hơn, nhưng vi khuẩn như Streptococcus pneumoniae hoặc Haemophilus influenzae cũng có thể là nguyên nhân gây ra viêm phế quản, đặc biệt khi hệ miễn dịch bị suy yếu.

• Khói thuốc lá: Hút thuốc là yếu tố nguy cơ chính gây viêm phế quản mãn tính. Khói thuốc gây tổn thương lâu dài cho các tế bào trong phế quản, dẫn đến viêm nhiễm và làm suy yếu khả năng tự làm sạch của đường hô hấp.

• Ô nhiễm không khí: Môi trường ô nhiễm, bao gồm khói bụi và các chất hóa học từ xe cộ, công nghiệp, có thể làm tăng nguy cơ viêm phế quản. Các chất độc hại trong không khí gây kích ứng niêm mạc phế quản, làm tăng phản ứng viêm.

• Yếu tố nghề nghiệp: Các nghề nghiệp có tiếp xúc với bụi, hóa chất hoặc khí độc như công nhân xây dựng, chế biến gỗ, hoặc những người làm việc trong môi trường công nghiệp nặng có nguy cơ cao mắc viêm phế quản.

• Bệnh lý nền: Những người bị bệnh phổi mãn tính như COPD hoặc hen suyễn thường xuyên có thể gặp phải viêm phế quản do hệ thống miễn dịch suy yếu hoặc các tình trạng phổi đã bị tổn thương.

Đối tượng dễ mắc viêm phế quản

Viêm phế quản có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng một số đối tượng có nguy cơ cao hơn do yếu tố di truyền, bệnh lý nền hoặc thói quen sống. Dưới đây là các nhóm người dễ mắc bệnh:

• Trẻ em và người già: Trẻ em, đặc biệt là dưới năm tuổi, và người cao tuổi có hệ miễn dịch yếu, dễ bị nhiễm trùng và mắc các bệnh lý về hô hấp. Đặc biệt, viêm phế quản ở trẻ em có thể diễn biến nhanh chóng và cần sự chăm sóc y tế kịp thời.

• Người hút thuốc lá: Hút thuốc là nguyên nhân chính gây viêm phế quản mãn tính. Khói thuốc không chỉ làm tổn thương các đường thở mà còn giảm khả năng phục hồi tự nhiên của phổi. Những người hút thuốc lâu dài sẽ gặp phải các triệu chứng viêm phế quản nghiêm trọng hơn.

• Người có bệnh lý nền: Những người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), hen suyễn, bệnh tim mạch hoặc tiểu đường có khả năng mắc viêm phế quản cao hơn do hệ thống miễn dịch của họ bị suy giảm hoặc cơ thể đã gặp phải các tổn thương trước đó.

• Nhân viên làm việc trong môi trường ô nhiễm: Các công nhân trong các ngành nghề tiếp xúc với khói, bụi hoặc hóa chất độc hại (như công nhân xây dựng, công nghiệp hóa chất) có nguy cơ cao bị viêm phế quản do liên tục phải tiếp xúc với các tác nhân gây hại cho phế quản.

• Người sống trong khu vực ô nhiễm: Những người sống trong các thành phố có mức độ ô nhiễm không khí cao cũng có nguy cơ mắc viêm phế quản. Các chất ô nhiễm trong không khí như bụi mịn, khí thải từ xe cộ có thể gây kích ứng niêm mạc phế quản và làm tăng nguy cơ viêm.

Biến chứng của viêm phế quản

Viêm phế quản nếu không được điều trị kịp thời hoặc kiểm soát đúng cách có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là một số biến chứng phổ biến mà bệnh nhân có thể gặp phải:

• Viêm phổi: Viêm phế quản có thể làm tăng nguy cơ mắc viêm phổi, đặc biệt khi nhiễm trùng từ phế quản lan xuống phổi. Viêm phổi là một tình trạng nhiễm trùng nặng nề hơn, có thể gây suy hô hấp và đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.

• Tắc nghẽn đường thở: Viêm phế quản mãn tính có thể gây tắc nghẽn đường thở lâu dài, khiến cho bệnh nhân khó thở hoặc bị suy giảm khả năng hô hấp. Khi đó, phổi không thể cung cấp đủ oxy cho cơ thể, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.

• Suy hô hấp: Nếu viêm phế quản không được kiểm soát, đặc biệt là ở người mắc bệnh phổi mãn tính, bệnh có thể tiến triển thành suy hô hấp, khi phổi không còn khả năng cung cấp đủ oxy cho cơ thể, đe dọa tính mạng.

• Tăng cường các bệnh lý nền: Viêm phế quản có thể làm trầm trọng thêm tình trạng của những người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) hoặc hen suyễn, khiến các triệu chứng của những bệnh lý này trở nên nghiêm trọng hơn.

• Mất chức năng phổi: Viêm phế quản mãn tính kéo dài có thể dẫn đến tình trạng suy giảm chức năng phổi, giảm khả năng thở và oxy hóa máu, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Điều này có thể dẫn đến việc phải sử dụng thiết bị hỗ trợ hô hấp.

Chẩn đoán viêm phế quản

Việc chẩn đoán viêm phế quản cần dựa vào các dấu hiệu lâm sàng, lịch sử bệnh tật và một số xét nghiệm hỗ trợ. Dưới đây là các phương pháp chẩn đoán thường được sử dụng:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám để nghe tiếng thở và các triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân như ho, khó thở, hoặc đờm. Tiếng thở rít hoặc khò khè có thể cho thấy tình trạng viêm trong phế quản.

• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu có thể giúp xác định tình trạng nhiễm trùng trong cơ thể, đặc biệt khi có sự tăng cao của bạch cầu, từ đó hỗ trợ bác sĩ xác định nguyên nhân gây bệnh (virus hay vi khuẩn).

• Chụp X-quang phổi: Chụp X-quang phổi giúp bác sĩ loại trừ các bệnh lý khác, như viêm phổi hoặc ung thư phổi, đồng thời kiểm tra sự hiện diện của các tổn thương trong phổi.

• Xét nghiệm đờm: Nếu bệnh nhân có đờm, xét nghiệm mẫu đờm có thể giúp xác định loại vi khuẩn hoặc virus gây bệnh, từ đó hướng dẫn điều trị đúng cách. Điều này đặc biệt quan trọng trong trường hợp viêm phế quản do vi khuẩn.

• Spirometry (Đo chức năng phổi): Đối với những người có triệu chứng viêm phế quản mãn tính, việc đo chức năng phổi giúp đánh giá mức độ suy giảm chức năng phổi và xác định các vấn đề về đường thở, chẳng hạn như trong bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).

• Oximetry: Phương pháp đo độ bão hòa oxy trong máu giúp xác định xem phổi có đang cung cấp đủ oxy cho cơ thể hay không, đặc biệt là trong các trường hợp nghi ngờ suy hô hấp do viêm phế quản.

Những xét nghiệm này kết hợp với đánh giá triệu chứng sẽ giúp bác sĩ đưa ra chẩn đoán chính xác về tình trạng viêm phế quản và chỉ định phương pháp điều trị phù hợp.

Biến chứng của viêm phế quản

Viêm phế quản nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là một số biến chứng thường gặp:

• Viêm phổi: Viêm phế quản có thể khiến vi khuẩn hoặc virus xâm nhập sâu vào phổi, dẫn đến viêm phổi. Tình trạng này thường nghiêm trọng hơn và có thể gây khó thở, sốt cao, và cần điều trị kháng sinh hoặc thuốc chống virus.

• Suy hô hấp: Viêm phế quản, đặc biệt là viêm phế quản mãn tính, có thể gây tắc nghẽn đường thở, làm giảm lượng oxy cung cấp cho cơ thể. Điều này có thể dẫn đến tình trạng suy hô hấp, gây thiếu oxy và làm giảm chức năng các cơ quan trong cơ thể.

• Tăng cường các bệnh lý nền: Viêm phế quản có thể làm trầm trọng thêm tình trạng của những người mắc các bệnh lý nền như hen suyễn, COPD. Khi đó, các triệu chứng như ho, khó thở, và đờm có thể trở nên nặng nề hơn, làm tăng khó khăn trong việc kiểm soát bệnh lý nền.

• Mất chức năng phổi: Viêm phế quản kéo dài, đặc biệt là khi không được điều trị đúng cách, có thể dẫn đến suy giảm chức năng phổi. Điều này ảnh hưởng đến khả năng hô hấp, làm giảm chất lượng sống của bệnh nhân.

• Tổn thương lâu dài ở phế quản: Viêm phế quản mãn tính có thể gây ra tổn thương vĩnh viễn ở phế quản, khiến chúng trở nên hẹp lại hoặc bị sẹo. Điều này dẫn đến việc khó thở mãn tính và giảm khả năng phục hồi phổi.

Chẩn đoán viêm phế quản

Để chẩn đoán chính xác viêm phế quản và phân biệt với các bệnh lý khác, bác sĩ sẽ thực hiện một số phương pháp kiểm tra và xét nghiệm. Dưới đây là các bước chẩn đoán viêm phế quản thường được sử dụng:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng như ho, khó thở, đờm, và tiền sử bệnh lý. Khi nghe phổi, bác sĩ có thể phát hiện những tiếng thở rít hoặc khò khè, biểu hiện của viêm phế quản.

• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu giúp xác định tình trạng nhiễm trùng và mức độ viêm trong cơ thể. Sự tăng cao của bạch cầu có thể chỉ ra rằng có một nhiễm trùng đang xảy ra.

• Chụp X-quang phổi: X-quang phổi giúp bác sĩ kiểm tra sự hiện diện của các tổn thương hoặc bất thường trong phổi, loại trừ khả năng viêm phổi hoặc các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự viêm phế quản.

• Xét nghiệm đờm: Nếu bệnh nhân có đờm, xét nghiệm mẫu đờm có thể giúp xác định loại vi khuẩn hoặc virus gây bệnh. Việc phân tích đờm sẽ giúp chọn lựa phương pháp điều trị phù hợp, đặc biệt là khi có nghi ngờ viêm phế quản do vi khuẩn.

• Kiểm tra chức năng phổi: Đo chức năng phổi qua phương pháp spirometry giúp đánh giá mức độ tắc nghẽn đường thở và khả năng hấp thụ oxy của phổi. Đây là xét nghiệm quan trọng đối với những bệnh nhân viêm phế quản mãn tính hoặc có bệnh lý phổi nền.

• Oximetry (Đo độ bão hòa oxy): Phương pháp này được sử dụng để đo mức độ oxy trong máu. Nếu bệnh nhân bị thiếu oxy, đây có thể là dấu hiệu của tình trạng suy hô hấp, cần được điều trị ngay lập tức.

Chẩn đoán viêm phế quản không chỉ giúp xác định nguyên nhân gây bệnh mà còn giúp bác sĩ đưa ra phương án điều trị chính xác, giảm thiểu các biến chứng và cải thiện sức khỏe của bệnh nhân.

Nguồn: Soytethainguyen