Viêm amidan cấp: Nguyên nhân, Triệu chứng và Phương pháp điều trị

Viêm amidan cấp là một bệnh lý phổ biến, đặc biệt ở trẻ em và người trưởng thành. Bệnh thường bắt đầu với các triệu chứng như đau họng, sốt cao, sưng hạch cổ và khó nuốt. Nguyên nhân chủ yếu là do nhiễm vi rút hoặc vi khuẩn, trong đó nhóm vi khuẩn Streptococcus là tác nhân chính. Việc điều trị viêm amidan cấp tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng. Điều trị đúng cách có thể giúp giảm đau, ngăn ngừa biến chứng và phục hồi nhanh chóng.

Định nghĩa và phân loại viêm amidan cấp

Viêm amidan cấp là một bệnh lý phổ biến ở đường hô hấp, xảy ra khi amidan bị viêm nhiễm, thường do virus hoặc vi khuẩn. Amidan là các mô lympho nằm ở hai bên họng, có chức năng bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, khi chúng bị tấn công bởi vi khuẩn hoặc virus, amidan có thể bị sưng, đỏ và gây ra nhiều triệu chứng khó chịu.

Viêm amidan cấp có thể được chia thành hai loại chính dựa trên nguyên nhân gây bệnh: viêm amidan do virus và viêm amidan do vi khuẩn. Viêm amidan do virus chiếm tỷ lệ lớn và thường tự khỏi sau vài ngày, trong khi viêm amidan do vi khuẩn, đặc biệt là do liên cầu khuẩn, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Cả hai loại đều gây ra những triệu chứng tương tự, nhưng phương pháp điều trị sẽ khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân.

Triệu chứng của viêm amidan cấp

Triệu chứng của viêm amidan cấp có thể bắt đầu một cách đột ngột với các dấu hiệu rõ rệt. Đau họng là triệu chứng đầu tiên mà người bệnh thường gặp phải, kèm theo cảm giác ngứa hoặc rát. Khi bệnh tiến triển, amidan bị sưng tấy và đỏ, có thể xuất hiện các mảng trắng hoặc mủ trên bề mặt amidan, đặc biệt trong trường hợp viêm do vi khuẩn.

Ngoài đau họng, người bệnh còn có thể gặp phải các triệu chứng toàn thân như sốt, mệt mỏi, đau đầu và đau cơ. Một số trường hợp, bệnh nhân cảm thấy khó nuốt hoặc có cảm giác bị vướng víu trong cổ họng. Trẻ em và người lớn có thể bị viêm amidan cấp với mức độ nặng nhẹ khác nhau, và tình trạng này có thể đi kèm với viêm hạch cổ, làm tăng sự khó chịu.

Các triệu chứng này có thể kéo dài từ vài ngày đến một tuần nếu không có biến chứng. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân cảm thấy đau dữ dội, sốt cao không giảm hoặc có dấu hiệu khó thở, cần phải thăm khám bác sĩ ngay để điều trị kịp thời.

Nguyên nhân gây viêm amidan cấp

Viêm amidan cấp có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Dưới đây là các yếu tố chủ yếu gây bệnh:

• Virus: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm amidan cấp. Các loại virus như cúm, rhinovirus, adenovirus và virus hợp bào hô hấp (RSV) có thể gây viêm amidan. Viêm amidan do virus thường có triệu chứng nhẹ và tự khỏi sau một thời gian ngắn mà không cần điều trị kháng sinh.

• Vi khuẩn: Vi khuẩn, đặc biệt là liên cầu khuẩn nhóm A (Streptococcus pyogenes), có thể gây viêm amidan cấp. Viêm amidan do vi khuẩn thường nghiêm trọng hơn, có thể dẫn đến các biến chứng nếu không được điều trị đúng cách. Vi khuẩn này có thể phát triển khi cơ thể suy giảm khả năng miễn dịch hoặc khi tiếp xúc với người mắc bệnh.

• Yếu tố môi trường: Những tác nhân như khói thuốc, ô nhiễm không khí hoặc sự thay đổi đột ngột của thời tiết cũng có thể làm tăng nguy cơ viêm amidan cấp. Các yếu tố này khiến hệ hô hấp dễ bị nhiễm trùng và làm amidan trở nên dễ bị viêm.

• Hệ miễn dịch yếu: Những người có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như bệnh nhân mắc HIV, người đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch hoặc có các bệnh lý nền khác, dễ bị viêm amidan cấp do cơ thể không thể chống lại được tác nhân gây bệnh.

Đối tượng dễ mắc viêm amidan cấp

Viêm amidan cấp có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, tuy nhiên một số đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn:

• Trẻ em: Trẻ em, đặc biệt là những trẻ dưới độ tuổi trưởng thành, có hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ, dễ bị nhiễm virus và vi khuẩn gây viêm amidan. Các nhóm trẻ học sinh và mầm non có xu hướng dễ mắc viêm amidan cấp do tiếp xúc nhiều với môi trường và bạn bè trong lớp.

• Người trưởng thành: Mặc dù tỷ lệ mắc bệnh giảm dần sau khi trưởng thành, nhưng người trưởng thành vẫn có thể bị viêm amidan cấp, đặc biệt khi tiếp xúc với môi trường ô nhiễm hoặc có thói quen hút thuốc lá.

• Người có hệ miễn dịch yếu: Những người mắc các bệnh lý như HIV/AIDS, ung thư hoặc các bệnh tự miễn dịch, hoặc đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch có nguy cơ cao bị viêm amidan cấp. Vì cơ thể không thể chống lại các tác nhân gây bệnh, nên viêm amidan có thể kéo dài hoặc tái phát.

• Những người sống trong môi trường đông đúc: Viêm amidan cấp dễ lây lan trong các cộng đồng như trường học, khu công nghiệp, hoặc các cơ sở y tế. Điều này là do virus và vi khuẩn dễ dàng truyền từ người này sang người khác qua tiếp xúc gần, ho, hắt hơi hoặc chia sẻ đồ dùng cá nhân.

Nguyên nhân gây viêm amidan cấp

Viêm amidan cấp có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ các yếu tố gây nhiễm trùng cho đến các yếu tố tác động từ môi trường. Dưới đây là một số nguyên nhân chính:

• Virus: Virus là tác nhân chủ yếu gây ra viêm amidan cấp. Các loại virus phổ biến như cúm, rhinovirus, adenovirus, và virus hợp bào hô hấp (RSV) có thể tấn công amidan, gây ra triệu chứng đau họng và sốt. Viêm amidan do virus thường có mức độ nhẹ và tự khỏi sau một thời gian ngắn mà không cần điều trị kháng sinh.

• Vi khuẩn: Một trong những nguyên nhân phổ biến khác là vi khuẩn, đặc biệt là liên cầu khuẩn nhóm A (Streptococcus pyogenes). Viêm amidan do vi khuẩn có xu hướng nghiêm trọng hơn và có thể gây ra biến chứng nếu không được điều trị đúng cách. Vi khuẩn này có thể tấn công amidan khi cơ thể bị suy giảm sức đề kháng hoặc khi tiếp xúc với người bị nhiễm bệnh.

• Yếu tố môi trường: Các yếu tố bên ngoài như khói thuốc, ô nhiễm không khí, hoặc sự thay đổi nhiệt độ đột ngột có thể tạo điều kiện thuận lợi cho viêm amidan cấp. Những yếu tố này làm suy yếu lớp niêm mạc hô hấp, khiến amidan dễ bị nhiễm trùng hơn.

• Hệ miễn dịch yếu: Những người có hệ miễn dịch yếu, như bệnh nhân HIV, người mắc bệnh tự miễn, hoặc những người đang điều trị với thuốc ức chế miễn dịch, có nguy cơ mắc viêm amidan cấp cao hơn. Hệ miễn dịch suy giảm không thể bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh, từ đó tăng khả năng viêm nhiễm.

Đối tượng dễ mắc viêm amidan cấp

Viêm amidan cấp có thể xảy ra ở mọi đối tượng, nhưng một số nhóm người có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Dưới đây là các đối tượng dễ bị viêm amidan cấp:

• Trẻ em: Trẻ em, đặc biệt là những bé dưới độ tuổi trưởng thành, có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, dễ bị nhiễm virus và vi khuẩn. Trẻ em ở lứa tuổi học sinh và mầm non có thể dễ dàng mắc bệnh do tiếp xúc với môi trường xung quanh hoặc bạn bè trong lớp học.

• Người trưởng thành: Mặc dù tỷ lệ mắc bệnh giảm dần khi trưởng thành, nhưng người lớn vẫn có thể mắc viêm amidan cấp. Những người trưởng thành làm việc trong môi trường ô nhiễm hoặc có thói quen hút thuốc lá sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

• Người có hệ miễn dịch suy yếu: Những người có hệ miễn dịch yếu do mắc bệnh lý như HIV, ung thư, hoặc những người đang điều trị với thuốc ức chế miễn dịch cũng dễ bị viêm amidan cấp. Vì hệ miễn dịch không thể chống lại tác nhân gây bệnh hiệu quả, người bệnh có thể gặp phải các triệu chứng nghiêm trọng và lâu dài.

• Nhóm người sống trong môi trường đông đúc: Viêm amidan cấp có thể lây lan nhanh trong các môi trường đông đúc như trường học, bệnh viện, hoặc nơi làm việc. Virus và vi khuẩn có thể lây qua đường hô hấp, làm tăng khả năng mắc bệnh ở những người sống trong môi trường này.

Biến chứng của viêm amidan cấp

Mặc dù viêm amidan cấp thường là bệnh lý có thể tự khỏi, nhưng nếu không được điều trị đúng cách hoặc phát hiện muộn, bệnh có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng. Những biến chứng này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài của bệnh nhân:

• Áp xe amidan: Đây là một trong những biến chứng phổ biến nhất khi viêm amidan cấp không được điều trị. Áp xe amidan xảy ra khi mủ tích tụ trong mô amidan, gây sưng đau dữ dội, khó nuốt và đôi khi khó thở. Trong trường hợp này, bệnh nhân cần phải can thiệp y tế ngay lập tức.

• Nhiễm trùng tai giữa: Viêm amidan cấp có thể lan rộng và gây nhiễm trùng ở tai giữa, nhất là khi viêm nhiễm không được điều trị sớm. Nhiễm trùng tai giữa có thể dẫn đến đau tai, giảm thính lực và nếu không chữa trị, có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng về tai.

• Viêm xoang: Viêm amidan cấp có thể gây ra tình trạng viêm xoang, làm gia tăng các triệu chứng như nghẹt mũi, đau đầu và khó thở qua mũi. Viêm xoang có thể kéo dài và cần được điều trị đúng cách để tránh các vấn đề về hô hấp.

• Viêm cầu thận: Trong một số trường hợp hiếm hoi, viêm amidan cấp có thể gây ra viêm cầu thận, đặc biệt là do nhiễm khuẩn liên cầu khuẩn. Viêm cầu thận có thể gây suy thận, dẫn đến các vấn đề về tiểu tiện và huyết áp.

• Nhiễm khuẩn huyết: Khi vi khuẩn từ amidan xâm nhập vào máu, nó có thể gây nhiễm khuẩn huyết, một tình trạng nguy hiểm đến tính mạng. Nhiễm khuẩn huyết đòi hỏi phải điều trị khẩn cấp với kháng sinh mạnh và chăm sóc y tế đặc biệt.

Chẩn đoán viêm amidan cấp

Chẩn đoán viêm amidan cấp là quá trình cần thiết để xác định nguyên nhân gây bệnh và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Việc chẩn đoán đúng có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng và rút ngắn thời gian hồi phục:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám kỹ lưỡng, chú trọng vào việc kiểm tra tình trạng sưng tấy, đỏ hoặc có mủ trên amidan. Cũng sẽ kiểm tra các triệu chứng khác như sốt, đau họng và tình trạng hạch cổ để xác định mức độ viêm.

• Xét nghiệm máu: Một xét nghiệm máu có thể được thực hiện để kiểm tra mức độ viêm và xác định liệu có sự hiện diện của nhiễm khuẩn hay không. Xét nghiệm này giúp phân biệt viêm amidan do virus hoặc vi khuẩn, từ đó quyết định phương pháp điều trị.

• Xét nghiệm kháng nguyên nhanh: Để xác định liệu viêm amidan có phải do vi khuẩn liên cầu nhóm A hay không, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm kháng nguyên nhanh từ dịch họng. Đây là một phương pháp đơn giản và nhanh chóng, giúp chẩn đoán sớm viêm amidan do vi khuẩn.

• Nuôi cấy họng: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể lấy mẫu dịch họng để nuôi cấy, nhằm xác định loại vi khuẩn gây bệnh. Xét nghiệm này thường được thực hiện khi có nghi ngờ về viêm amidan do vi khuẩn và khi các phương pháp chẩn đoán nhanh không rõ ràng.

• Chẩn đoán hình ảnh: Nếu bệnh nhân có dấu hiệu bị áp xe amidan hoặc viêm nhiễm lan rộng, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiệm hình ảnh như siêu âm cổ hoặc chụp CT để đánh giá tình trạng viêm và xác định mức độ tổn thương.

Biến chứng của viêm amidan cấp

Viêm amidan cấp có thể gây ra một số biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Những biến chứng này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh và đôi khi yêu cầu can thiệp y tế khẩn cấp. Dưới đây là các biến chứng có thể xảy ra:

• Áp xe amidan: Khi viêm amidan không được điều trị đúng cách, mủ có thể tích tụ trong amidan và tạo thành một ổ áp xe. Biến chứng này gây sưng đau, khó nuốt và có thể khiến bệnh nhân gặp khó khăn trong việc thở. Áp xe amidan cần phải được chẩn đoán và xử lý sớm để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe.

• Viêm tai giữa: Viêm amidan cấp có thể lây lan và gây viêm tai giữa, đặc biệt là ở trẻ em. Viêm tai giữa gây đau nhức, chảy dịch từ tai và đôi khi ảnh hưởng đến thính lực. Nếu không điều trị, viêm tai giữa có thể dẫn đến các vấn đề về tai lâu dài.

• Viêm xoang: Viêm amidan cấp có thể dẫn đến viêm xoang, khiến người bệnh cảm thấy đau đầu, nghẹt mũi, khó thở và đau nhức vùng mặt. Viêm xoang cần được điều trị hiệu quả để tránh các biến chứng khác liên quan đến hệ hô hấp.

• Viêm cầu thận: Một trong những biến chứng hiếm gặp nhưng nguy hiểm là viêm cầu thận, đặc biệt khi viêm amidan do vi khuẩn liên cầu khuẩn nhóm A. Viêm cầu thận có thể gây suy thận, tăng huyết áp và các triệu chứng liên quan đến tiểu tiện, nếu không được điều trị có thể gây nguy hiểm đến tính mạng.

• Nhiễm khuẩn huyết: Viêm amidan cấp do vi khuẩn có thể dẫn đến nhiễm khuẩn huyết khi vi khuẩn xâm nhập vào máu. Nhiễm khuẩn huyết là tình trạng cấp cứu y tế và yêu cầu điều trị bằng kháng sinh mạnh và chăm sóc y tế đặc biệt để ngăn ngừa các tổn thương nội tạng nghiêm trọng.

Chẩn đoán viêm amidan cấp

Chẩn đoán chính xác viêm amidan cấp là rất quan trọng để xác định nguyên nhân và điều trị hiệu quả. Các phương pháp chẩn đoán bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ thực hiện khám tổng quát, chú ý đến việc kiểm tra amidan bị sưng tấy, đỏ hoặc có mủ. Các triệu chứng khác như sốt, đau họng và sưng hạch cổ cũng sẽ được xem xét để đánh giá mức độ viêm.

• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu giúp đánh giá mức độ viêm trong cơ thể và xác định liệu có sự hiện diện của nhiễm khuẩn hay không. Đây là một trong những cách hữu ích để phân biệt giữa viêm amidan do virus và viêm amidan do vi khuẩn, từ đó có thể đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

• Xét nghiệm kháng nguyên nhanh: Đây là một xét nghiệm được thực hiện bằng cách lấy mẫu dịch họng để tìm ra sự hiện diện của vi khuẩn liên cầu nhóm A. Xét nghiệm này giúp xác định viêm amidan do vi khuẩn nhanh chóng và có thể cho phép bác sĩ quyết định việc điều trị kháng sinh.

• Nuôi cấy họng: Trong trường hợp nghi ngờ viêm amidan do vi khuẩn, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm nuôi cấy họng để xác định chính xác loại vi khuẩn gây bệnh. Xét nghiệm này giúp xác định vi khuẩn có kháng thuốc hay không, từ đó lựa chọn được kháng sinh thích hợp.

• Chẩn đoán hình ảnh: Nếu có dấu hiệu của áp xe amidan hoặc tình trạng viêm lan rộng, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm hình ảnh như siêu âm hoặc chụp CT vùng cổ. Những hình ảnh này giúp bác sĩ đánh giá mức độ tổn thương và lập kế hoạch điều trị thích hợp.

Nguồn: Soytethainguyen