Cốt Toái Bổ: Hình Thái, Tác Dụng Và Cách Dùng Chữa Bệnh

Thông tin tổng quan về cây cốt toái bổ

Cốt toái bổ (danh pháp khoa học: Drynaria fortunei), còn được biết đến với những cái tên như Bổ cốt toái, Co tạng tố, Co in tó, Cây tổ phượng, Tổ điều, Cây tổ rồng, Tắc kè đá. Đây là một loại dương xỉ thuộc họ Polypodiaceae. 

Đặc điểm hình thái của cây

Cốt toái bổ có phần thân rễ lan rộng, dày và dẹt, bên ngoài phủ lớp lông dạng vảy màu nâu nhạt. Cây có hai loại lá đặc trưng:

• Lá bất thụ: Loại lá này có màu nâu, hình trứng, kích thước khoảng 5 - 8cm chiều dài và 3 - 6cm chiều rộng, với gân nổi rõ ở phần cuống, tạo cảm giác chắc chắn và bền vững.
• Lá hữu thụ: Lá này có màu xanh thẫm, kích thước lớn hơn, dài từ 10 - 40cm, cấu trúc xẻ thùy theo kiểu lông chim. Phần cuống có các thùy thuôn dài, các rìa mép hình răng cưa được sắp xếp đều hai bên gân chính, mặt dưới lá có bào tử hình tròn.

Phân bố địa lý

Cốt toái bổ ưa khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới ẩm, thường mọc hoang ở những vùng núi đá ẩm ướt, rừng nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới. Ở Việt Nam, cây thường mọc hoang ở các vùng núi đá vôi, rừng ẩm thấp từ Bắc vào Nam. 

Ngoài ra, cốt toái bổ còn phân bố ở nhiều quốc gia khác thuộc khu vực Đông Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc.

Bộ phận sử dụng, thu hái và bào chế cây cốt toái bổ

Bộ phận dùng làm thuốc của cốt toái bổ chính là thân rễ.

• Thu hái: Thân rễ có thể được thu hái quanh năm, nhưng tập trung vào tháng 4 đến tháng 8. Sau khi thu hái, cần loại bỏ đất cát, rễ con và lá úa.
• Bào chế: Thân rễ được rửa sạch, cạo bỏ lớp vảy nâu bên ngoài, thái mỏng, phơi hoặc sấy khô. Có thể sao vàng để tăng hiệu quả trị bệnh.

Thành phần hóa học

Nghiên cứu cho thấy, cốt toái bổ chứa nhiều thành phần hóa học có lợi cho sức khỏe, bao gồm: Flavonoid, Triterpenoids, Axit Phenolic, Proanthocyanidin, Lignans,...

Ngoài ra, một số hoạt chất khác tập trung nhiều tại thân rễ của dược liệu như: Hesperi - din (CA., 1970, 73, 11382j), 25 - 34,89% tinh bột.

Tác dụng của cây cốt toái bổ đối với sức khỏe

Với thành phần hóa học đa dạng, cốt toái bổ mang lại nhiều lợi ích tuyệt vời cho sức khỏe, bao gồm:

• Hỗ trợ điều trị các bệnh lý về xương khớp: Giúp giảm đau, kháng viêm, tăng cường sự chắc khỏe của xương, hỗ trợ điều trị các bệnh như thoái hóa khớp, loãng xương, gãy xương, đau lưng, mỏi gối.
• Bổ thận, tráng dương: Giúp tăng cường chức năng thận, cải thiện sinh lý nam, hỗ trợ điều trị các chứng như di tinh, mộng tinh, liệt dương, yếu sinh lý.
• Cầm máu, tiêu ứ: Cốt toái bổ có tác dụng cầm máu, tiêu ứ huyết, hỗ trợ điều trị các chấn thương như bong gân, tụ máu, va đập.
• An thần, giảm đau: Dược liệu giúp an thần, giảm đau, hỗ trợ điều trị các chứng như mất ngủ, đau đầu, đau răng.
• Tăng cường hệ miễn dịch: Dùng cốt toái bổ giúp tăng cường sức đề kháng, phòng ngừa bệnh tật.

Đối tượng nên và không nên dùng cốt toái bổ

Dưới đây là các đối tượng được khuyến nghị sử dụng - không sử dụng dược liệu trong điều trị và cải thiện sức khỏe:

Những người nên sử dụng:

• Người bị thoái hóa khớp, loãng xương, gãy xương.
• Người bị đau lưng, gối, xương khớp.
• Nam giới thận hư, sinh lý yếu.
• Người bị mất ngủ, đau đầu, đau răng.

Những người không nên sử dụng cốt toái bổ:

• Phụ nữ có thai. 
• Phụ nữ đang cho con bú.
• Trẻ em dưới 12 tuổi.
• Người bị dị ứng với bất kỳ thành phần nào của cốt toái bổ.
• Người mắc bệnh gan, thận nặng.
• Người đang sử dụng thuốc khác.

Cách sử dụng cốt toái bổ

Cốt toái bổ có thể được sử dụng dưới nhiều dạng khác nhau, tùy theo nhu cầu và tình trạng sức khỏe của mỗi người:

Cách dùng truyền thống

Đây là các phương pháp chỉ sử dụng duy nhất dược liệu cốt toái bổ trị bệnh:

• Sắc nước uống: Sử dụng khoảng 10 - 15g thân rễ cây khô, sắc với 1 lít nước trong 30 phút, uống mỗi ngày.
• Ngâm rượu: Ngâm 1kg cốt toái bổ khô với 5 lít rượu trắng, ngâm trong khoảng 1 tháng là có thể sử dụng.
• Tán bột: Cốt toái bổ khô được tán thành bột mịn, sử dụng để uống hoặc đắp ngoài da.
• Chế biến thành cao: Cốt toái bổ được nấu thành cao đặc, sử dụng để uống hoặc làm viên hoàn.

Bài thuốc kết hợp dược liệu

Cốt toái bổ được kết hợp với các dược liệu phù hợp giúp tăng hiệu quả trị bệnh:

• Bài thuốc bổ thận, chắc răng: Dùng 16g cốt toái bổ, 16g thục địa, 12g sơn dược, 12g sơn thù, 12g bạch linh, 12g đơn bì, 12g trạch tả, 2.4g tế tân, sắc uống hàng ngày để bổ thận và chắc xương.
• Bài thuốc chữa xương gãy lâu lành: Sắc 15g cốt toái bổ, 10g lá sen tươi, 10g sinh địa, 10g trắc bách diệp tươi để uống hằng ngày.
• Bài thuốc chữa phong thấp: Sử dụng 40g cốt toái bổ, 120g rễ gắm, 100g vỏ chân chim, 60g bạch hoa xà, 800g rễ rung túc, 600g rễ chiên chiến, 40g xích đồng nam, 40g bạch đồng nữ, 40g tiền hồ, 40g cỏ xước, 40g ô dược, 40g rễ bưởi bung. Nấu thành cao đặc, ngâm với rượu trắng trong 3 ngày, sau đó mỗi ngày uống 2 lần.
• Bài thuốc chữa đau gối và lưng do thận hư: Dùng 16g bổ cốt toái, 16g đỗ trọng, 16g tỳ giải, 12g dây đau xương, 12g thỏ ty tử, 12g rễ gối hạc, 20g cẩu tích, 12g ngưu tất, 20g hoài sơn. Sắc uống hàng ngày.
• Bài thuốc chữa suy nhược, khô miệng do thận hư: Sắc uống hàng ngày 6g cốt toái bổ, 6g tang ký sinh, 6g gạc nai nướng, 6g sâm bố chính, 6g củ mài, 4g mẫu đen, 4g nhụy sen, 12g hà thủ ô đỏ.
• Bài thuốc bồi bổ gân xương: Kết hợp 2g bột cốt toái bổ, 2g bột mẫu lệ, 2g bột sừng hươu nai, làm thành viên uống mỗi ngày trong vòng 3 - 4 tuần.

Giá cốt toái bổ bao nhiêu? Mua ở đâu?

Giá cốt toái bổ hiện nay khoảng 150.000 VNĐ/kg, mức giá này có thể thay đổi tùy thuộc vào nhiều yếu tố như loại cốt toái bổ, trọng lượng, chất lượng, nơi bán và thời điểm mua.

Hiện nay có nhiều đơn vị cung cấp dược liệu này, bao gồm:

• Các nhà thuốc Đông y: Đây là nơi bán cốt toái bổ phổ biến và đáng tin cậy. Bạn có thể tìm thấy nhiều loại cốt toái bổ với chất lượng và giá cả khác nhau.
• Các cửa hàng bán dược liệu: Các cửa hàng này thường có bán cốt toái bổ cùng với nhiều loại thảo dược khác.
• Các website chuyên về thảo dược: Một số website chuyên về thảo dược cũng có bán cốt toái bổ với thông tin chi tiết về sản phẩm và nguồn gốc xuất xứ.

Lưu ý khi sử dụng cốt toái bổ

Khi sử dụng cốt toái bổ, cần lưu ý một số điểm sau để đảm bảo an toàn và đạt hiệu quả tốt nhất:

• Tham khảo chuyên gia: Trước khi dùng dược liệu, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc thầy thuốc Đông y để được tư vấn liều lượng phù hợp.
• Không lạm dụng: Sử dụng quá liều hoặc trong thời gian dài mà không có hướng dẫn từ chuyên gia có thể gây ra các tác dụng phụ như đau bụng, khó tiêu, dị ứng hoặc rối loạn tiêu hóa.
• Sử dụng đúng liều lượng: Luôn tuân thủ đúng liều lượng đã được chỉ định để tránh các tác dụng phụ không mong muốn và tối ưu hóa hiệu quả của cốt toái bổ.
• Theo dõi phản ứng của cơ thể: Nếu gặp phản ứng bất thường như dị ứng da, buồn nôn, đau bụng hoặc các dấu hiệu khó chịu khác, nên ngưng sử dụng ngay và tham khảo ý kiến từ các chuyên gia.