Cây Sầu Đâu: Công Dụng Đối Với Sức Khỏe Và Cách Dùng Hiệu Quả

Cây sầu đâu là cây gì? Cách nhận biết

• Tên khoa học: Azadirachta Indica.
• Tên gọi khác: Xoan sầu đâu hay xoan trắng, hạt khổ sâm, khổ luyện tử, nha đảm tử, chù mền, bạt bỉnh, xoan Ấn Độ,...
• Tiếng Anh: Neem tree.

Đặc điểm thực vật

Đây là cây thân gỗ cao chừng 10 - 15m, nhánh cây tỏa rộng, có tán hình oval hơi tròn, và có đường kính từ 15 - 20cm.

Lá sầu đâu mọc so le, dài từ 20 - 30cm, một lần kép gồm 6 - 15 đôi lá chét mọc đối, nhẵn, hình ngọn giáo với gốc không cân đối và mép có răng tù.

Chuỳ hoa thường mọc ở nách lá và ngắn hơn lá, gồm nhiều xim nhỏ. Hoa thơm, màu trắng hoặc vàng cao 5 - 6mm, dài có lông, đầu nhuỵ phình lên với 3 gai và một vòng lông. 

Quả hạch màu đỏ, dài 2cm, có một vỏ cứng dễ vỡ và có một hạt hóa gỗ, thịt quả khi chín màu đen.

Phân bố địa lý

Cây sầu đâu phát triển mạnh trong mùa khô nhiệt đới và cận nhiệt đới. Do đó loại cây này có nhiều ở Indonesia, Sri Lanka, 3 nước Đông Dương cũng như Ấn Độ. 

Tại Việt Nam sầu đâu mọc nhiều ở các tỉnh như Ninh Thuận, Bình Thuận, An Giang và một vài tỉnh đồng bằng sông Cửu Long.

Thành phần hóa học

Các thành phần hóa học có trong cây sầu đâu là:

• Lá: Có chứa hợp chất Quercetin bao gồm các hoạt chất như Flavonoid, Beta-sitosterol, steroid và nhiều loại Liminoid khác nhau (còn gọi là nimbin cùng các dẫn xuất đi kèm).
• Hạt: Chứa tới 45% dầu, trong dầu này chứa các chất đắng nimbin, nimbini và nimbidin. Trong đó Nimbin là hoạt chất chứa sunfua. Còn Azadirachtin là một loại thuốc trừ sâu hiệu quả có thể chống lại khoảng 200 loài côn trùng.
• Cụm hoa: Có chứa một glucozit nimbosterin (0,005%) và 0,5% tinh dầu, nimbo sterol, nimberetin và axit béo.
• Hoa: Có chứa một chất đắng, một chất dầu kích thích đắng.
• Quả: Trong quả sầu có 23% dầu dạng lỏng, màu trắng. Ngoài ra còn có kosamin, chất tanin, chất men có thể là men thủy phân, amydalin, chất quassin và chất saponin.
• Vỏ thân: Có chứa 0,04% nimbin; 0,9001% nimbinin; 0,4% nimbidin và 0,02% tinh dầu.

Bộ phận thường dùng

Các thành phần từ thân, vỏ, lá, rễ, hoa và quả của cây sầu đâu đều có thể được sử dụng trong y học để điều chế các loại thuốc khác nhau.

Cách thu hái và chế biến:

• Lá có thể sử dụng tươi hoặc phơi khô dùng dần. Khi cây sầu đâu bắt đầu ra hoa thay lá vào khoảng tháng 10 đến tháng giêng âm lịch, người dân thường hái lá sầu đâu để ăn và bán làm thuốc.
• Quả thu hái và chế biến khá đơn giản. Vào tháng 8 - tháng 12 khi quả chín hái về phơi hay sấy khô để loại bỏ tạp chất. Quả khô có thể bảo quản và sử dụng 10 năm gần như không hỏng và không giảm tác dụng.

Tác dụng của cây sầu đâu?

Công dụng hữu hiệu nhất của cây sầu đâu là ổn định đường huyết và làm đẹp. Cụ thể như sau:

• Lá sầu đâu: Có vị đắng đặc trưng, nhưng lại để lại hậu ngọt dễ chịu. Với tính mát, lá sầu đâu được sử dụng để hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý khác nhau. Đặc biệt, nó có hiệu quả trong việc điều trị các vấn đề như bệnh phong, các rối loạn liên quan đến mắt, chảy máu cam, buồn nôn, chán ăn, các vết loét trên da, các vấn đề về tim mạch, sốt, bệnh tiểu đường, giun ký sinh trong đường ruột và bệnh lý về nướu răng. Không chỉ dừng lại ở đó, lá sầu đâu còn có tác dụng hỗ trợ một số bệnh lý về gan và đóng vai trò trong việc kiểm soát khả năng sinh sản, một công dụng mà ít người biết đến.
• Hoa sầu đâu: Hoa ít đắng, có mùi thơm được sử dụng để làm giảm mật, kiểm soát đờm và điều trị giun đường ruột.
• Quả sầu đâu: Quả sầu đâu được ứng dụng trong điều trị các bệnh lý như trĩ, nhiễm giun trong ruột, các vấn đề về tiểu tiện, chảy máu cam, tiết đờm, các rối loạn liên quan đến mắt, bệnh đái tháo đường, vết thương ngoài da và bệnh phong.
• Cành sầu đâu: Cành của cây sầu đâu được sử dụng để chữa trị ho, bệnh hen suyễn, trĩ, giun sán, giảm mật độ tinh trùng, các rối loạn tiểu tiện và bệnh tiểu đường.
• Hạt sầu đâu: Dầu hạt và hạt được sử dụng để điều trị bệnh phong và giun đường ruột, ngoài ra cũng được sử dụng để ngừa thai và phá thai.
• Cành, vỏ cây và quả: Các bộ phận này có tác dụng làm thuốc bổ và chất làm se.

Các bài thuốc từ cây sầu đâu

Sầu đâu được sử dụng trong các bài thuốc chữa bệnh như:

Quả sầu đâu trị bệnh trĩ và giun đường ruột

Quả sầu đâu có khả năng hỗ trợ điều trị bệnh trĩ và giúp loại bỏ giun ký sinh trong đường ruột. Trong quả sầu đâu có chứa hoạt chất chống viêm, giúp giảm triệu chứng sưng tấy, đau rát do trĩ gây ra. Ngoài ra, quả sầu đâu còn có tác dụng tẩy giun, đặc biệt là giun đũa và giun kim, giúp làm sạch hệ tiêu hóa.

Cách sử dụng

• Chuẩn bị: 50g quả sầu đâu tươi.
• Cách làm: Đun sôi với 500ml nước trong vòng 10 phút, sau đó để nguội.
• Cách dùng: Uống 2 lần mỗi ngày, mỗi lần 100ml. Sử dụng liên tục trong 1 tuần để đạt hiệu quả tốt nhất.

Cành sầu đâu giúp điều trị ho và hen suyễn

Cành sầu đâu chứa nhiều hợp chất chống viêm và giãn phế quản, giúp làm giảm triệu chứng ho do viêm họng và hen suyễn. Việc sử dụng cành sầu đâu có thể giúp làm dịu cơn ho và cải thiện quá trình hô hấp, đặc biệt ở những người mắc các bệnh lý liên quan đến đường hô hấp.

Cách sử dụng

• Chuẩn bị: Cành sầu đâu tươi, cắt nhỏ khoảng 30g.
• Cách làm: Đun sôi cành sầu đâu với 1 lít nước, đun nhỏ lửa trong 20 phút.
• Cách dùng: Sử dụng nước này để uống dần trong ngày, hoặc dùng để xông hơi trị liệu đối với bệnh hen suyễn.

Hạt sầu đâu hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, hạt sầu đâu có khả năng kiểm soát lượng đường trong máu, hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường type 2. Các hợp chất trong hạt sầu đâu giúp tăng cường hoạt động của insulin và ngăn ngừa tình trạng kháng insulin, một yếu tố quan trọng trong việc quản lý bệnh đái tháo đường.

Cách sử dụng

• Chuẩn bị: Hạt sầu đâu khô, khoảng 10g.
• Cách làm: Nghiền nhỏ hạt sầu đâu thành bột, sau đó pha với 200ml nước ấm.
• Cách dùng: Uống 1 lần mỗi ngày vào buổi sáng, trước bữa ăn để kiểm soát đường huyết. Sử dụng trong 2-3 tháng để thấy rõ hiệu quả.

Vỏ cây sầu đâu trị bệnh phong và nhiễm trùng

Vỏ cây sầu đâu được sử dụng để điều trị các bệnh nhiễm trùng nặng như bệnh phong. Các hoạt chất kháng khuẩn mạnh mẽ trong vỏ cây có thể ức chế sự phát triển của vi khuẩn gây bệnh, đồng thời hỗ trợ phục hồi vết thương và cải thiện tình trạng sức khỏe da.

Cách sử dụng

• Chuẩn bị: 30g vỏ cây sầu đâu khô.
• Cách làm: Đun sôi với 1 lít nước trong 30 phút.
• Cách dùng: Uống nước sắc từ vỏ cây sầu đâu 2 lần mỗi ngày, mỗi lần 100ml. Đối với những vết thương ngoài da, có thể rửa trực tiếp bằng nước này.

Dầu sầu đâu trị gàu và nấm da đầu

Dầu chiết xuất từ hạt sầu đâu có tác dụng trị gàu, viêm da tiết bã và các bệnh nấm da đầu. Với đặc tính kháng nấm và kháng viêm, dầu sầu đâu giúp làm sạch da đầu, ngăn ngừa gàu tái phát, đồng thời thúc đẩy quá trình phục hồi da đầu bị tổn thương.

Cách sử dụng

• Chuẩn bị: 10ml dầu sầu đâu.
• Cách làm: Pha dầu sầu đâu với dầu dừa hoặc dầu ô-liu theo tỷ lệ 1:2.
• Cách dùng: Massage hỗn hợp lên da đầu trong 15-20 phút, sau đó gội sạch bằng nước ấm. Thực hiện 2-3 lần mỗi tuần để đạt hiệu quả trị liệu tốt nhất.

Rễ sầu đâu giúp thanh lọc cơ thể và điều trị rối loạn tiết niệu

Rễ cây sầu đâu có khả năng hỗ trợ thanh lọc gan, thận và điều trị các vấn đề liên quan đến hệ tiết niệu như tiểu buốt, tiểu khó. Rễ cây có tác dụng lợi tiểu, giúp loại bỏ độc tố khỏi cơ thể, từ đó cải thiện chức năng gan và thận.

Cách sử dụng

• Chuẩn bị: 20g rễ cây sầu đâu.
• Cách làm: Đun sôi rễ cây với 500ml nước trong 20 phút.
• Cách dùng: Uống 2 lần mỗi ngày, mỗi lần 150ml. Sử dụng liên tục trong 10 ngày để cải thiện chức năng hệ tiết niệu.

Lá sầu đâu chữa vết thương ngoài da và bệnh da liễu

Lá sầu đâu có đặc tính kháng khuẩn, kháng viêm và chống oxy hóa mạnh, nhờ đó có thể hỗ trợ điều trị các bệnh về da như viêm da cơ địa, mụn nhọt, eczema, và vảy nến. Lá sầu đâu cũng thường được sử dụng để làm lành vết thương, ngăn ngừa nhiễm trùng da do vi khuẩn.

Cách sử dụng

• Chuẩn bị: 20g lá sầu đâu tươi.
• Cách làm: Giã nát lá tươi, trộn với một chút nước sạch tạo thành hỗn hợp sệt.
• Cách dùng: Đắp trực tiếp hỗn hợp lên vùng da bị tổn thương 2 lần mỗi ngày. Có thể kết hợp tắm với nước lá sầu đâu đun sôi để làm sạch và giảm viêm da.

Dầu sầu đâu giảm đau nhức và trị bệnh ngoài da

Cách dùng: Sử dụng 100g lá sầu đâu ngâm với 100g cồn 90 độ C trong 24 giờ. Sau đó thêm dầu dừa rồi đem chưng cách thuỷ trong 3 giờ để thu được dầu màu xanh lục. Sử dụng dầu sầu đâu để xoa bóp vào vị trí đau nhức, chấn thương.

Trị bệnh bạch bì bằng cây sầu đâu

Cách dùng: Lấy lá, hoa và trái sầu đâu với tỉ lệ bằng nhau và đem đi sấy khô. Sau đó đem xay nhuyễn và dùng 1 muỗng bột pha với nước để uống mỗi ngày.

Dùng cành cây sầu đâu làm kem đánh răng

Cách dùng:

• Lấy cành cây sầu đâu khô và lá sầu đâu để trong bóng râm rồi đem đốt cháy để lấy tro.
• Sử dụng ít bạc hà, muối và đinh hương trộn cùng tro sầu đâu mới thu được.
• Sử dụng hỗn hợp bột để đánh răng hàng ngày giúp làm sạch và tăng cường sức khỏe răng miệng.

Dược liệu sầu đâu giá bao nhiêu?

Dược liệu sầu đâu khô có bán ở khắp các nhà thuốc Đông y hoặc cửa hàng phân phối dược liệu. Thông thường lá khô có màu vàng chanh giá 250.000đ/ 1kg và bột lá có giá thành 350.000đ/ 1kg.

Tuy nhiên, thị trường dược liệu nước ta chưa được kiểm soát chặt chẽ do đó có nhiều loại không có nguồn gốc rõ ràng hoặc không đảm bảo chất lượng. Do đó, khi chọn mua người dùng cần chú ý nên mua ở địa chỉ uy tín để đảm bảo chất lượng và giá thành.

Lưu ý khi chữa bệnh bằng cây sầu đâu     

Mặc dù cây sầu đâu có nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng cần lưu ý một số điểm sau khi sử dụng:

• Phụ nữ mang thai và cho con bú: Cây sầu đâu có thể gây co bóp tử cung và ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi. Do đó, phụ nữ mang thai và cho con bú không nên sử dụng cây sầu đâu.
• Trẻ em: Trẻ em dưới 12 tuổi cũng không nên sử dụng cây sầu đâu vì có thể gây tác dụng phụ như buồn nôn, nôn, tiêu chảy, và tổn thương gan.
• Người có bệnh mãn tính: Người có bệnh mãn tính như tiểu đường, huyết áp cao, hoặc bệnh tim mạch nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cây sầu đâu.
• Tương tác thuốc: Cây sầu đâu có thể tương tác với một số loại thuốc như thuốc chống đông máu, thuốc hạ đường huyết, và thuốc ức chế miễn dịch.
• Liều lượng: Sử dụng cây sầu đâu với liều lượng vừa phải và theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc thầy thuốc.