Cây Sầu Đâu: Tác Dụng, Cách Dùng Và Giá Bán Dược Liệu

Thông tin tổng quan về cây sầu đâu

Cây sầu đâu thuộc họ xoan (Meliaceae), dược liệu có nhiều tên gọi khác như sầu đông, xoan ăn gỏi, xoan sầu đâu, xoan chịu hạn, xoan trắng, xoan Ấn Độ, neem. 

Đặc điểm hình thái

Ở nước ta, có 3 loại sầu đâu phổ biến, mỗi loại sẽ có những đặc điểm hình thái riêng biệt giúp phân biệt dễ dàng:

• Cây sầu đâu bản địa: Đây là loại cây thân gỗ, chiều cao từ 8 đến 15 mét. Lá cây là dạng kép lông chim, hoa mọc thành cụm ở nách lá với màu trắng hoặc tím nhạt.
• Cây sầu đâu rừng: Kích thước nhỏ hơn, thân mềm không hóa gỗ, chiều cao dao động từ 1.6 đến 2.5 mét. Lá cây xẻ lông chim không đều với khoảng 4 đến 6 đôi lá chét, hoa nhỏ mọc thành chùm.
• Cây sầu đâu Ấn Độ: Đây là cây thân gỗ lớn, có khả năng phát triển chiều cao tới 20 mét. Các nhánh cây tỏa ra tạo thành tán rộng, lá mọc so le với nhiều lá chét từ 8 đến 19 lá. 

Phân bố địa lý

Cây sầu đâu được tìm thấy ở nhiều khu vực có khí hậu nhiệt đới như Ấn Độ, Pakistan, Thái Lan và Việt Nam. 

Ở Việt Nam, cây sầu đâu bản địa và cây sầu đâu rừng phổ biến ở các tỉnh miền Trung và miền Nam, đặc biệt là ở vùng Đồng Tháp Mười, An Giang và Tây Ninh.

Bộ phận sử dụng, thu hái và bào chế sầu đâu

Hầu như tất cả các bộ phận của cây đều có thể sử dụng làm thuốc, bao gồm lá, quả, vỏ thân, rễ. 

• Thời điểm thu hái: Lá, vỏ thân và rễ thu sầu đâu thường được thu hái quanh năm, quả thu hoạch vào mùa thu. 
• Bào chế: Sau khi thu hái, các bộ phận này sẽ được phơi khô, sao vàng hoặc chế biến thành các dạng thuốc khác nhau như cao, viên nang, tinh dầu,...

Thành phần hóa học

Tất cả các bộ phận của cây sầu đâu đều chứa dầu đắng cùng axit margosic, mỗi phần lại có những hợp chất đặc trưng riêng:

• Hạt: Chứa khoảng 4,5% dầu, trong đó có các chất đắng như nimbin, nimbinin và nimbidin.
• Cụm hoa: Chứa glucoside gọi là nimbosterin (0.005%), 0.5% tinh dầu, các hợp chất như nimberetin, nimbosterol và axit béo.
• Hoa: Có một loại chất đắng và một loại dầu kích thích vị đắng, tạo nên đặc tính riêng cho hoa.
• Quả: Chứa hợp chất đắng tên bakayamin.
• Vỏ thân: Chứa 0.04% nimbin, 0.001% nimbinin, 0.4% nimbidin và 0.02% tinh dầu.

Tác dụng của từng loại cây sầu đâu đối với sức khỏe

Cây sầu đâu được biết đến với công dụng hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý và cải thiện sức khỏe toàn diện. 

• Hỗ trợ điều trị tiểu đường: Lá sầu đâu giúp kiểm soát lượng đường trong máu, hỗ trợ ổn định đường huyết cho người mắc bệnh tiểu đường.
• Kháng khuẩn, chống viêm: Tinh dầu trong cây, đặc biệt là sầu đâu Ấn Độ, có tác dụng kháng khuẩn mạnh, giúp ngăn ngừa và điều trị các bệnh nhiễm trùng da, giảm viêm nhiễm.
• Điều trị giun sán: Hoạt chất toosendanin trong vỏ rễ và vỏ thân sầu đâu bản địa có khả năng diệt giun đũa và giun kim, hỗ trợ cải thiện hệ tiêu hóa.
• Cải thiện sức khỏe da: Lá sầu đâu chứa các chất chống oxy hóa và kháng viêm, giúp làm sạch da, trị mụn và hỗ trợ chữa các bệnh về da như viêm da, nấm da, làm mờ vết thâm và chống lão hóa.
• Hỗ trợ điều trị sốt rét: Vỏ cây và lá sầu đâu có tính mát, đắng, được dùng trong các bài thuốc để hạ sốt và điều trị bệnh sốt rét.
• Giảm đau và chống viêm xương khớp: Cồn ngâm lá sầu đâu dùng để xoa bóp, giúp giảm đau nhức xương khớp và cải thiện tình trạng viêm khớp mãn tính.
• Hỗ trợ tiêu hóa và chữa tiêu chảy: Sử dụng hạt sầu đâu giúp làm dịu các cơn tiêu chảy, cải thiện tình trạng rối loạn tiêu hóa.
• Tăng cường sức khỏe răng miệng: Dược liệu giúp ngăn ngừa vi khuẩn gây viêm nướu và sâu răng, bảo vệ nướu và duy trì hơi thở thơm mát.
• Hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày: Dùng đúng cách sẽ giúp giảm triệu chứng viêm loét và khó tiêu.

Đối tượng nên và không nên dùng cây sầu đâu

Sầu đâu cần được sử dụng đúng đối tượng để đảm bảo phát huy hiệu quả và an toàn cho sức khỏe:

Nên dùng:

• Người có hệ miễn dịch yếu, dễ mắc bệnh nhiễm khuẩn.
• Người có vấn đề về tiêu hóa như rối loạn tiêu hóa, táo bón.
• Người bị các bệnh ngoài da như mụn, nấm, viêm da.
• Người có triệu chứng viêm khớp, đau nhức xương khớp.

Không nên dùng:

• Phụ nữ mang thai và cho con bú: Dễ gây co thắt tử cung và ảnh hưởng đến thai nhi.
• Trẻ em dưới 5 tuổi: Hệ tiêu hóa của trẻ chưa hoàn thiện, dễ bị ảnh hưởng.
• Người có vấn đề về gan hoặc thận: Có thể gây thêm gánh nặng cho gan, thận.
• Người dị ứng với thành phần của cây: Nên thử nghiệm trước khi sử dụng để tránh dị ứng.

Cách sử dụng cây sầu đâu hỗ trợ điều trị bệnh

Dưới đây là một số bài thuốc sử dụng sầu đâu được áp dụng phổ biến và cho hiệu quả tốt:

Hỗ trợ điều trị tiểu đường

• Nguyên liệu: 10 lá sầu đâu tươi.
• Cách dùng: Rửa sạch lá, đun với nước để lấy nước uống. Ban đầu, nước có vị đắng nhưng sẽ để lại cảm giác ngọt nhẹ, hỗ trợ kiểm soát đường huyết.

Giảm đau nhức xương khớp

• Nguyên liệu: 100g lá sầu đâu, 100g cồn 90 độ, 1 thìa dầu dừa.
• Cách dùng: Ngâm lá sầu đâu trong cồn trong 1 ngày, sau đó thêm dầu dừa và hấp cách thủy 3 giờ. Để nguội rồi dùng tinh dầu xanh lục này thoa lên vùng khớp bị đau.

Giảm triệu chứng sốt rét

• Nguyên liệu: Vỏ sầu đâu.
• Cách dùng: Đập dập vỏ cây, nấu với 100ml nước đến khi cạn còn 50ml, lọc lấy nước uống giúp hạ sốt và giảm triệu chứng sốt rét.

Điều trị tiêu chảy

• Nguyên liệu: 1g hạt sầu đâu, một chút đường.
• Cách dùng: Nghiền mịn hạt sầu đâu, thêm đường và pha với nước ấm để uống, giúp làm dịu cơn tiêu chảy.

Ngăn rụng tóc và hói đầu

• Nguyên liệu: Lá sầu đâu và lá táo tàu.
• Cách dùng: Đun sôi hai loại lá với nước, để nguội và dùng nước này để gội đầu thường xuyên, giúp sạch da đầu và giảm rụng tóc.

Hỗ trợ trị sỏi mật và viêm túi mật

• Nguyên liệu: 10g sầu đâu rừng, 40g nhân trần, 40g kim tiền thảo, 8g chỉ xác, 16g mã đề, 16g sài hồ, 8g uất kim, 12g chi tử, 4g đại hoàng.
• Cách dùng: Sao vàng tất cả nguyên liệu rồi sắc lấy nước uống để giảm triệu chứng sỏi mật và viêm túi mật.

Giảm khó tiêu

• Nguyên liệu: 25 lá sầu đâu, 3 hạt tiêu đen, 3 lá đinh hương.
• Cách dùng: Xay nhuyễn tất cả nguyên liệu, pha hỗn hợp với nước ấm, uống hai lần mỗi ngày để cải thiện tiêu hóa và giảm đầy bụng.

Giảm viêm loét dạ dày

• Nguyên liệu: 30g vỏ sầu đâu.
• Cách dùng: Sắc vỏ cây với nước đến khi cạn còn 1 chén, uống nước sắc đặc này giúp làm dịu dạ dày và hỗ trợ điều trị viêm loét.

Điều trị lỵ do amip

• Nguyên liệu: 45g bột thân cây sầu đâu rừng (đã bỏ vỏ), 15g bột ngân hoa thán, 60g sáp vàng, 15g bột quán chúng.
• Cách dùng: Đun chảy sáp vàng, trộn đều với các loại bột rồi vê thành viên nhỏ. Uống từ 10 - 15 viên mỗi ngày khi bụng đói để hỗ trợ điều trị lỵ.

Chăm sóc da, làm đẹp

• Nguyên liệu: Lá sầu đâu.
• Cách dùng: Nghiền lá thành bột, trộn với nước tạo thành hỗn hợp sệt, sau đó đắp lên mặt. Lá sầu đâu chứa vitamin C, giúp ngăn ngừa lão hóa, giảm thâm và mụn, mang lại làn da sáng mịn.

Giá bán cây sầu đâu hiện nay bao nhiêu? Mua ở đâu?

Giá bán cây sầu đâu phụ thuộc vào loại sầu đâu, bộ phận sử dụng và địa điểm bán:

• Lá sầu đâu khô: Từ 100.000 - 200.000 VNĐ/kg.
• Vỏ và rễ cây: Từ 150.000 - 250.000 VNĐ/kg.
• Dầu neem: Khoảng 250.000 - 400.000 VNĐ/100ml (dầu neem nguyên chất, nhập khẩu).

Bạn có thể mua cây sầu đâu tại các cửa hàng thuốc Nam, chợ truyền thống hoặc các trang web bán hàng trực tuyến.

Lưu ý khi sử dụng cây sầu đâu

Trong quá trình sử dụng sầu đâu, người dùng cần lưu ý một số vấn đề dưới đây:

• Cẩn thận độc tố: Các loại sầu đâu đều có độc tính. Vì thế, cần thận trọng khi sử dụng các bài thuốc liên quan đến dược liệu này..
• Kiểm tra dị ứng: Trước khi dùng ở dạng bôi da, thử nghiệm trên vùng da nhỏ để đảm bảo không gây kích ứng.
• Không dùng kéo dài: Tránh sử dụng quá dài hạn, nên dùng theo đợt và có thời gian nghỉ giữa các đợt dùng.
• Tương tác thuốc: Sầu đâu có thể tương tác với một số thuốc như thuốc hạ đường huyết, thuốc ức chế miễn dịch, thuốc chống đông máu,... Do đó, bệnh nhân đang dùng thuốc này cần thận trọng khi dùng dược liệu.
• Đảm bảo chất lượng sản phẩm: Chọn mua sầu đâu tại các cơ sở uy tín để đảm bảo chất lượng và hiệu quả khi sử dụng.