Cát Sâm Là Gì? Đặc Điểm, Công Dụng Và Cách Dùng An Toàn

Cát sâm là gì?

Cát sâm (danh pháp khoa học: Millettia speciosa Champ.) là một loại cây dây leo thuộc họ Đậu (Fabaceae). Bộ phận được sử dụng làm thuốc chủ yếu là rễ củ của cây. Cát sâm còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như sâm nam, sâm đất, cát căn, củ sâm đất...

Đặc điểm thực vật

• Thân: Cây cát sâm là loại dây leo hóa gỗ, thân mảnh, dài, có thể leo bám vào các cây khác.
• Lá: Lá kép lông chim lẻ, mọc so le, gồm 5-7 lá chét hình bầu dục, đầu nhọn, mép nguyên.
• Hoa: Hoa mọc thành chùm ở kẽ lá, có màu tím nhạt hoặc trắng.
• Quả: Quả dạng đậu, dẹt, chứa 1-2 hạt.
• Rễ củ: Rễ củ cát sâm phát triển thành củ, hình trụ dài, có nhiều nhánh, vỏ ngoài màu nâu vàng, thịt củ màu trắng ngà.

Phân bố

Cây cát sâm mọc hoang ở nhiều tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam như Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Cao Bằng... Cây ưa sống ở những nơi đất ẩm, ven rừng, bờ suối.

Bộ phận dùng, thu hái và sơ chế

Trong y học cổ truyền, phần rễ cát sâm là bộ phận chính được sử dụng làm dược liệu.

• Thu hái: Cát sâm thường được thu hái vào mùa thu hoặc mùa đông khi rễ đã phát triển đầy đủ và đạt được hàm lượng dược chất cao nhất.
• Sơ chế: Sau khi thu hoạch, rễ cát sâm được rửa sạch, thái lát mỏng và phơi khô hoặc sấy để bảo quản lâu dài. Cách sơ chế này giúp giữ nguyên dược tính của cát sâm và dễ dàng sử dụng trong các bài thuốc.

Thành phần hóa học

Cát sâm chứa nhiều thành phần hóa học có giá trị như saponin, polysaccharide, và một số loại axit amin cần thiết cho cơ thể. Saponin là hoạt chất chính trong cát sâm, có tác dụng kháng viêm và giúp tăng cường hệ miễn dịch. Ngoài ra, các polysaccharide trong cát sâm giúp bảo vệ tế bào và tăng cường sức đề kháng.

Tác dụng dược liệu Cát sâm

Cát sâm có nhiều tác dụng quý giá trong hỗ trợ sức khỏe nhờ các thành phần hoạt chất phong phú. Dưới đây là một số công dụng nổi bật của cát sâm:

• Bổ dưỡng cơ thể: Cát sâm giúp bồi bổ cơ thể, tăng cường sức khỏe tổng thể, đặc biệt là đối với những người mới ốm dậy, người mệt mỏi, thiếu năng lượng.
• Hỗ trợ tăng cường hệ miễn dịch: Các thành phần trong cát sâm giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh, nâng cao khả năng miễn dịch.
• Tốt cho hệ tiêu hóa: Cát sâm có tác dụng kích thích tiêu hóa, hỗ trợ điều trị các triệu chứng khó tiêu, đầy hơi và cải thiện chức năng của hệ tiêu hóa.
• Kháng viêm, giảm đau: Các saponin trong cát sâm có khả năng chống viêm tự nhiên, giúp giảm đau, đặc biệt là trong các bệnh lý viêm khớp và viêm cơ.

Những người nên sử dụng

Cát sâm là một dược liệu an toàn, phù hợp cho nhiều đối tượng sử dụng để tăng cường sức khỏe và hỗ trợ điều trị bệnh.

• Người suy nhược cơ thể: Những ai gặp tình trạng suy nhược, mệt mỏi hoặc mới ốm dậy có thể sử dụng cát sâm để nhanh chóng phục hồi sức khỏe.
• Người làm việc căng thẳng: Cát sâm giúp giảm căng thẳng, tăng cường năng lượng cho những người thường xuyên làm việc áp lực cao.
• Người gặp vấn đề tiêu hóa: Những người gặp tình trạng khó tiêu, đầy hơi có thể sử dụng cát sâm để cải thiện chức năng tiêu hóa.

Cách sử dụng dược liệu hỗ trợ điều trị bệnh

Có nhiều cách sử dụng cát sâm trong hỗ trợ điều trị bệnh, từ sắc nước uống, pha trà đến chế biến trong các món ăn.

Sắc nước uống

• Liều lượng: Sử dụng khoảng 10-15 gram cát sâm khô.
• Cách thực hiện: Đun sôi cát sâm với 500ml nước, hạ lửa nhỏ và đun tiếp trong vòng 20-30 phút. Sau đó lọc lấy nước và uống trong ngày.
• Cách dùng: Uống nước cát sâm đều đặn mỗi ngày giúp tăng cường sức khỏe và hỗ trợ hệ tiêu hóa.

Pha trà cát sâm

• Nguyên liệu: 5-10 gram cát sâm khô.
• Cách thực hiện: Cho cát sâm vào ấm trà, đổ nước sôi và ngâm trong 10-15 phút. Có thể thêm mật ong để tăng hương vị.
• Cách dùng: Uống trà cát sâm vào buổi sáng hoặc chiều giúp thư giãn và bổ sung năng lượng cho cơ thể.

Kết hợp với các dược liệu khác

Cát sâm có thể kết hợp với một số dược liệu như táo tàu, hoàng kỳ, cam thảo để nâng cao hiệu quả hỗ trợ sức khỏe.

• Bài thuốc bổ dưỡng: Kết hợp 10 gram cát sâm, 10 gram hoàng kỳ, 5 quả táo tàu. Sắc với 600ml nước, đun sôi, chia thành 2-3 lần uống trong ngày.
• Hỗ trợ tiêu hóa: Kết hợp cát sâm với cam thảo, mỗi loại 5 gram, sắc nước uống trong ngày.

Giá bán? Mua ở đâu?

Cát sâm hiện được bán tại các tiệm thuốc Đông y và cửa hàng dược liệu. Giá của cát sâm dao động từ 200.000 - 300.000 VNĐ/kg cho loại khô. Khi mua, nên lựa chọn nơi uy tín để đảm bảo chất lượng và nguồn gốc của dược liệu.

Lưu ý khi sử dụng

Mặc dù cát sâm là một dược liệu an toàn, người dùng cần lưu ý một số điểm sau:

• Không dùng quá liều: Sử dụng đúng liều lượng để tránh gây ra tác dụng phụ như buồn nôn, chóng mặt.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ: Nếu bạn đang dùng thuốc hoặc có bệnh lý nền, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cát sâm.
• Không dùng cho phụ nữ mang thai và trẻ em: Cát sâm không khuyến khích sử dụng cho phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ.