Trào ngược dịch mật: Nguyên nhân, triệu chứng và điều trị

Cập nhật lúc 14:38 - 10/03/2025

Đánh giá bài viết

Trào ngược dịch mật là một tình trạng thường gặp, đặc biệt ở những người có vấn đề về tiêu hóa hoặc bệnh lý liên quan đến gan mật. Khi dịch mật từ dạ dày bị trào ngược lên thực quản, người bệnh có thể cảm nhận được các triệu chứng như đau thượng vị, khó chịu sau khi ăn, hoặc cảm giác đắng trong miệng. Những triệu chứng này không chỉ gây bất tiện trong sinh hoạt hàng ngày mà còn có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống nếu không được xử lý kịp thời. Mặc dù không phải là một bệnh lý hiếm gặp, nhưng nhiều người vẫn chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc điều trị sớm. Vấn đề này cần được chú ý để tránh dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng hơn, như viêm loét thực quản hay tổn thương đường tiêu hóa.

Định nghĩa trào ngược dịch mật

Trào ngược dịch mật là tình trạng khi dịch mật từ túi mật trào ngược vào dạ dày và có thể lên thực quản. Dịch mật này có tác dụng hỗ trợ tiêu hóa chất béo, nhưng khi bị trào ngược, nó gây kích ứng niêm mạc dạ dày và thực quản, dẫn đến các triệu chứng khó chịu. Thường xuyên gặp phải tình trạng này có thể dẫn đến viêm loét thực quản và một số biến chứng khác nếu không được điều trị kịp thời.

Nguyên nhân gây ra trào ngược dịch mật

Tình trạng trào ngược dịch mật có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, chia thành các nhóm bệnh lý và không bệnh lý.

Nguyên nhân do bệnh lý

Rối loạn chức năng cơ vòng thực quản dưới (LES): LES là cơ ngăn cách giữa thực quản và dạ dày, khi chức năng này suy giảm sẽ không thể ngăn chặn dịch mật từ dạ dày và ruột non trào ngược lên thực quản.
Bệnh dạ dày – tá tràng: Các bệnh lý như viêm dạ dày mạn tính, loét dạ dày, hay viêm loét tá tràng có thể gây ảnh hưởng đến sự vận hành của dạ dày, khiến cho dịch mật dễ dàng trào ngược lên trên.
Bệnh gan mật: Các bệnh lý liên quan đến gan và túi mật như sỏi mật, viêm túi mật, hoặc bệnh xơ gan cũng có thể làm tăng nguy cơ trào ngược dịch mật. Khi mật không được bài tiết đúng cách, nó có thể trào ngược vào dạ dày và gây ra các triệu chứng khó chịu.
Bệnh lý thần kinh: Một số bệnh lý thần kinh, như bệnh Parkinson hoặc các rối loạn thần kinh khác, có thể ảnh hưởng đến sự điều chỉnh của cơ vòng thực quản dưới, dẫn đến trào ngược dịch mật.

Nguyên nhân không do bệnh lý

Chế độ ăn uống không hợp lý: Thói quen ăn uống không khoa học, như ăn quá no, ăn nhiều thức ăn béo, gia vị cay nóng, hoặc đồ uống có cồn, có thể làm tăng tiết dịch mật và tạo điều kiện cho dịch mật trào ngược.
Thừa cân, béo phì: Người thừa cân, béo phì có thể gặp phải tình trạng trào ngược dịch mật do áp lực trong ổ bụng tăng lên, khiến cho cơ vòng thực quản dưới không thể ngăn chặn dịch mật.
Lạm dụng thuốc: Một số loại thuốc, như thuốc giảm đau, thuốc kháng sinh, hoặc thuốc điều trị các bệnh lý về tiêu hóa có thể làm tăng nguy cơ trào ngược dịch mật do ảnh hưởng đến chức năng của dạ dày và thực quản.
Căng thẳng, stress: Tình trạng căng thẳng kéo dài có thể làm tăng mức độ axit trong dạ dày, gây ảnh hưởng đến chức năng tiêu hóa, làm tăng nguy cơ trào ngược dịch mật.

Biểu hiện của trào ngược dịch mật

Trào ngược dịch mật có thể biểu hiện qua nhiều triệu chứng khác nhau, từ các cảm giác khó chịu nhẹ cho đến các vấn đề nghiêm trọng hơn, tùy thuộc vào mức độ và thời gian của tình trạng này.

Đau thượng vị: Người bệnh thường cảm thấy đau vùng trên bụng, đặc biệt là sau khi ăn hoặc khi nằm xuống.
Đắng miệng: Một trong những triệu chứng dễ nhận biết là cảm giác đắng trong miệng, do mật trào ngược lên thực quản và vòm họng.
Ợ nóng và trào ngược acid: Dịch mật có thể gây kích ứng niêm mạc thực quản, dẫn đến cảm giác nóng rát ngực (ợ nóng) và tình trạng trào ngược axit.
Buồn nôn: Cảm giác buồn nôn hoặc khó chịu trong dạ dày cũng rất phổ biến, đặc biệt là vào buổi sáng khi vừa thức dậy.
Khó nuốt: Khi dịch mật trào lên thực quản, có thể gây cảm giác vướng víu hoặc khó nuốt.
Ho mãn tính và khàn giọng: Mật và axit có thể kích thích đường hô hấp, dẫn đến tình trạng ho dai dẳng hoặc khàn giọng.

Biến chứng của trào ngược dịch mật

Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng trào ngược dịch mật có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh.

Viêm loét thực quản: Dịch mật trào lên thực quản có thể gây viêm loét, khiến cho niêm mạc thực quản bị tổn thương, gây đau và khó nuốt.
Hẹp thực quản: Viêm lâu dài có thể dẫn đến tình trạng hẹp thực quản, gây cản trở quá trình nuốt thức ăn và dễ gây nghẹn.
Thực quản Barrett: Đây là tình trạng mà niêm mạc thực quản bị thay đổi thành mô giống với niêm mạc ruột non, làm tăng nguy cơ ung thư thực quản.
Hội chứng hô hấp: Trào ngược dịch mật cũng có thể gây ảnh hưởng đến đường hô hấp, dẫn đến các vấn đề như viêm phổi, hen suyễn hoặc viêm họng mạn tính.
Suy dinh dưỡng: Khi trào ngược dịch mật gây đau và khó ăn uống, người bệnh có thể gặp phải tình trạng giảm cân, suy dinh dưỡng do không hấp thu đủ chất dinh dưỡng từ thức ăn.

Đối tượng có nguy cơ cao

Trào ngược dịch mật không phân biệt tuổi tác hay giới tính, nhưng một số nhóm người có nguy cơ cao hơn trong việc phát triển tình trạng này.

Người bị bệnh lý về dạ dày – tá tràng: Những người có tiền sử viêm loét dạ dày, viêm loét tá tràng hoặc các bệnh lý liên quan đến tiêu hóa có thể dễ dàng gặp phải trào ngược dịch mật do rối loạn chức năng dạ dày.
Bệnh nhân mắc bệnh gan mật: Những người mắc các bệnh lý về gan như xơ gan, viêm túi mật hoặc sỏi mật có thể gặp phải tình trạng này vì sự rối loạn trong quá trình bài tiết mật.
Người thừa cân, béo phì: Người có cân nặng vượt mức lý tưởng thường có áp lực lớn lên bụng và dạ dày, làm cho cơ vòng thực quản dưới không thể ngăn ngừa dịch mật trào ngược lên thực quản.
Người cao tuổi: Khi cơ thể già đi, chức năng tiêu hóa giảm sút và khả năng cơ vòng thực quản dưới hoạt động kém đi, khiến cho tình trạng trào ngược dịch mật xảy ra nhiều hơn.
Phụ nữ mang thai: Trong suốt quá trình mang thai, sự thay đổi hormone và sự gia tăng áp lực lên dạ dày có thể tạo điều kiện cho dịch mật trào ngược, đặc biệt là trong ba tháng cuối thai kỳ.
Người có thói quen ăn uống không lành mạnh: Ăn nhiều thức ăn béo, gia vị cay nóng, đồ uống có cồn và thức ăn chế biến sẵn có thể làm tăng nguy cơ trào ngược dịch mật.
Người lạm dụng thuốc: Sử dụng các loại thuốc như thuốc giảm đau, thuốc kháng sinh hoặc thuốc điều trị bệnh tiêu hóa có thể làm gia tăng khả năng trào ngược dịch mật.

Khi nào cần gặp bác sĩ

Mặc dù trào ngược dịch mật không phải là tình trạng nguy hiểm ngay lập tức, nhưng nếu không được điều trị đúng cách, nó có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng. Vì vậy, nếu xuất hiện các triệu chứng sau, bạn nên đến gặp bác sĩ để kiểm tra và điều trị.

Triệu chứng kéo dài hoặc nặng lên: Nếu các triệu chứng như đau thượng vị, đắng miệng, ợ nóng hay buồn nôn kéo dài và không giảm sau một thời gian, bạn nên tìm kiếm sự tư vấn từ bác sĩ.
Khó nuốt: Cảm giác vướng víu hoặc đau khi nuốt có thể là dấu hiệu của viêm loét thực quản, hẹp thực quản hoặc các tổn thương nghiêm trọng hơn.
Ho mãn tính hoặc khàn giọng kéo dài: Nếu tình trạng ho hoặc khàn giọng kéo dài không rõ nguyên nhân và không cải thiện với thuốc điều trị, có thể đây là dấu hiệu của việc dịch mật đang ảnh hưởng đến đường hô hấp.
Đau ngực dữ dội: Nếu bạn cảm thấy đau ngực dữ dội, đặc biệt là sau khi ăn hoặc khi nằm xuống, có thể đây là dấu hiệu của viêm loét thực quản hoặc các biến chứng nghiêm trọng khác.
Sụt cân và suy dinh dưỡng: Nếu bạn gặp khó khăn trong việc ăn uống và bị giảm cân nhanh chóng, đây có thể là dấu hiệu của suy dinh dưỡng do tình trạng trào ngược dịch mật gây ra.
Xuất hiện máu trong phân hoặc nôn ra máu: Nếu bạn thấy máu trong phân hoặc khi nôn ra có máu, cần phải thăm khám bác sĩ ngay lập tức vì đây là dấu hiệu của các tổn thương nghiêm trọng trong hệ tiêu hóa.

Chẩn đoán

Để chẩn đoán trào ngược dịch mật, bác sĩ sẽ thực hiện một số xét nghiệm và kiểm tra lâm sàng. Các phương pháp chẩn đoán chính bao gồm:

Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng bạn gặp phải, lịch sử bệnh lý và thói quen ăn uống của bạn để đưa ra phán đoán ban đầu.
Nội soi dạ dày: Phương pháp này cho phép bác sĩ quan sát trực tiếp tình trạng niêm mạc dạ dày và thực quản, từ đó phát hiện tổn thương hoặc viêm loét do trào ngược dịch mật.
Xét nghiệm pH thực quản: Đây là phương pháp đo độ axit trong thực quản, giúp xác định mức độ và tần suất trào ngược dịch mật.
Siêu âm ổ bụng: Phương pháp này có thể giúp bác sĩ phát hiện các vấn đề liên quan đến túi mật và gan, như viêm túi mật hoặc sỏi mật, gây ra trào ngược dịch mật.
Chụp X-quang với chất cản quang: Đây là một phương pháp khác để giúp phát hiện sự tồn tại của trào ngược dịch mật vào thực quản và dạ dày.
Xét nghiệm chức năng gan và mật: Nếu nghi ngờ có vấn đề về gan hoặc túi mật, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm máu để kiểm tra các chỉ số chức năng gan và mật.

Cách phòng ngừa trào ngược dịch mật

Việc phòng ngừa trào ngược dịch mật chủ yếu tập trung vào thay đổi lối sống và thói quen ăn uống lành mạnh. Dưới đây là một số biện pháp có thể giúp giảm thiểu nguy cơ mắc phải tình trạng này:

Ăn uống khoa học: Hạn chế ăn thực phẩm béo, thức ăn chế biến sẵn và gia vị cay nóng. Nên ăn các bữa ăn nhỏ, tránh ăn quá no, đặc biệt là vào buổi tối.
Tránh đồ uống có cồn và caffeine: Cồn và caffeine có thể kích thích tiết axit trong dạ dày, làm tăng nguy cơ trào ngược dịch mật.
Tập thể dục đều đặn: Tập thể dục nhẹ nhàng, đều đặn giúp cải thiện chức năng tiêu hóa và duy trì trọng lượng cơ thể hợp lý.
Giữ trọng lượng cơ thể ổn định: Giảm cân nếu bạn đang thừa cân hoặc béo phì, vì đây là yếu tố nguy cơ lớn đối với trào ngược dịch mật.
Không nằm ngay sau khi ăn: Hạn chế nằm ngay sau bữa ăn, vì điều này có thể khiến dịch mật dễ dàng trào ngược lên thực quản. Hãy chờ ít nhất hai đến ba giờ sau khi ăn mới nằm nghỉ.
Giảm căng thẳng: Căng thẳng có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng trào ngược dịch mật, vì vậy hãy thực hiện các biện pháp giảm stress như thiền, yoga hoặc các bài tập thư giãn.
Kiểm soát thuốc: Nếu bạn đang sử dụng thuốc điều trị bệnh tiêu hóa hoặc giảm đau, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ về việc thay đổi thuốc hoặc điều chỉnh liều lượng để tránh làm tăng nguy cơ trào ngược dịch mật.

Thông qua việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa trên, bạn có thể giảm thiểu đáng kể nguy cơ mắc phải tình trạng trào ngược dịch mật và bảo vệ sức khỏe của mình.

Phương pháp điều trị trào ngược dịch mật

Việc điều trị trào ngược dịch mật cần phải được tiến hành kịp thời để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Có nhiều phương pháp điều trị khác nhau, từ dùng thuốc, thay đổi lối sống đến việc áp dụng các phương pháp y học cổ truyền.

Điều trị bằng thuốc

Điều trị bằng thuốc là phương pháp phổ biến và hiệu quả trong việc kiểm soát trào ngược dịch mật, đặc biệt khi các triệu chứng đã trở nên nghiêm trọng hoặc không thể kiểm soát chỉ bằng biện pháp thay đổi thói quen sống.

Thuốc ức chế bơm proton (PPI): Các thuốc này giúp giảm lượng axit trong dạ dày, từ đó giảm thiểu tình trạng trào ngược. Các thuốc phổ biến như Omeprazole và Esomeprazole giúp làm giảm tình trạng ợ nóng và khó chịu ở dạ dày.
Thuốc kháng histamine H2: Nhóm thuốc này cũng có tác dụng giảm sản xuất axit trong dạ dày, giúp giảm triệu chứng trào ngược. Ranitidine và Famotidine là những thuốc thường được sử dụng để điều trị tình trạng này.
Thuốc chống axit (antacids): Các thuốc này giúp trung hòa axit trong dạ dày, từ đó làm giảm triệu chứng ợ nóng và đắng miệng. Maalox và Tums là các sản phẩm phổ biến trong nhóm thuốc này.
Thuốc làm tăng nhu động ruột: Các thuốc này giúp cải thiện khả năng di chuyển của thực phẩm trong dạ dày và ruột, từ đó giảm nguy cơ trào ngược dịch mật. Metoclopramide là một trong các thuốc làm tăng nhu động ruột được sử dụng phổ biến.
Thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày: Sucralfate là một thuốc giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày và thực quản khỏi sự tác động của axit và mật.

Mỗi loại thuốc sẽ có những tác dụng phụ và thời gian sử dụng khác nhau, vì vậy việc sử dụng thuốc cần được sự hướng dẫn của bác sĩ để đạt hiệu quả tốt nhất.

Điều trị không dùng thuốc

Ngoài việc sử dụng thuốc, thay đổi lối sống và chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị và kiểm soát trào ngược dịch mật.

Điều chỉnh chế độ ăn uống: Hạn chế các thực phẩm béo, cay nóng, thực phẩm chiên rán và thức uống có cồn, caffeine. Nên chia nhỏ bữa ăn trong ngày thay vì ăn quá no để giảm áp lực lên dạ dày.
Giảm cân: Thừa cân là yếu tố nguy cơ lớn khiến trào ngược dịch mật trở nên nghiêm trọng hơn. Giảm cân sẽ giúp giảm áp lực trong ổ bụng, làm giảm khả năng trào ngược.
Không nằm ngay sau khi ăn: Nằm ngay sau khi ăn có thể làm tăng nguy cơ dịch mật và axit trào ngược lên thực quản. Bạn nên đứng hoặc ngồi ít nhất hai giờ sau mỗi bữa ăn.
Tư thế khi ngủ: Nâng cao phần đầu giường khoảng 15-20 cm giúp giảm nguy cơ trào ngược khi ngủ. Tư thế nằm nghiêng bên trái cũng có thể giúp giảm triệu chứng trào ngược.
Giảm căng thẳng: Căng thẳng có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng của trào ngược dịch mật. Hãy thử thực hiện các biện pháp thư giãn như yoga, thiền hoặc đi bộ nhẹ nhàng để giảm stress.

Điều trị bằng y học cổ truyền

Y học cổ truyền đã có những phương pháp giúp cải thiện tình trạng trào ngược dịch mật thông qua việc cân bằng âm dương và điều chỉnh cơ thể từ bên trong.

Sử dụng thảo dược: Các thảo dược như cam thảo, ngải cứu, húng chanh được sử dụng để làm dịu dạ dày, giảm viêm và hỗ trợ quá trình tiêu hóa. Những loại thảo dược này có thể được sắc nước uống hoặc chế biến thành các bài thuốc.
Châm cứu: Phương pháp châm cứu trong y học cổ truyền giúp cải thiện tuần hoàn máu, điều hòa các chức năng trong cơ thể, từ đó giúp giảm triệu chứng trào ngược dịch mật. Các huyệt được lựa chọn chủ yếu là các huyệt liên quan đến tiêu hóa và hệ thần kinh.
Xoa bóp và bấm huyệt: Các kỹ thuật xoa bóp và bấm huyệt như bấm huyệt ở vùng bụng, ngực giúp giảm căng thẳng và cải thiện chức năng tiêu hóa, giúp làm dịu các triệu chứng của trào ngược dịch mật.
Điều chỉnh chế độ ăn uống trong y học cổ truyền: Các món ăn bổ trợ trong y học cổ truyền có thể bao gồm những thực phẩm giúp làm ấm dạ dày, cân bằng âm dương trong cơ thể như gừng, tỏi, mật ong… Những món ăn này có tác dụng giúp cải thiện chức năng tiêu hóa và giảm tình trạng trào ngược dịch mật.

Các phương pháp y học cổ truyền giúp hỗ trợ điều trị trào ngược dịch mật một cách tự nhiên, nhưng cần sự kết hợp với điều trị tây y để đạt hiệu quả cao.

Trào ngược dịch mật là tình trạng có thể gây ra những triệu chứng khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Việc điều trị cần phải được thực hiện đúng cách và kiên trì để đạt được kết quả tốt. Kết hợp giữa phương pháp điều trị bằng thuốc, thay đổi lối sống, và áp dụng các phương pháp y học cổ truyền có thể mang lại hiệu quả trong việc giảm thiểu các triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Tùy thuộc vào mức độ và tình trạng sức khỏe, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp nhất.

Nguồn: Soytethainguyen