Thoái hóa khớp: Nguyên nhân, Triệu chứng và Phương pháp Điều trị

Thoái hóa khớp là một tình trạng bệnh lý phổ biến, đặc biệt ở người cao tuổi, gây ảnh hưởng đến khả năng vận động và chất lượng cuộc sống. Bệnh xuất phát từ việc thoái hóa dần dần các sụn khớp, dẫn đến đau đớn, cứng khớp và giảm khả năng cử động. Nếu không được điều trị kịp thời, thoái hóa khớp có thể làm tăng nguy cơ các biến chứng nghiêm trọng như viêm khớp hay thậm chí tàn phế. Cùng với sự phát triển của y học hiện đại, nhiều phương pháp điều trị như dùng thuốc, vật lý trị liệu hay phẫu thuật đã được áp dụng hiệu quả. Tuy nhiên, các biện pháp can thiệp từ y học cổ truyền như thuốc Đông y cũng giúp hỗ trợ giảm nhẹ triệu chứng và làm chậm quá trình thoái hóa.

Định nghĩa và phân loại thoái hóa khớp

Thoái hóa khớp là một bệnh lý mạn tính xảy ra khi các sụn khớp dần bị tổn thương và mất đi tính đàn hồi, dẫn đến hiện tượng xói mòn, làm cho xương khớp cọ xát vào nhau. Đây là quá trình tự nhiên xảy ra theo tuổi tác, nhưng có thể bị đẩy nhanh bởi các yếu tố như chấn thương, béo phì, hoặc di truyền. Khi sụn khớp bị thoái hóa, các khớp trở nên kém linh hoạt và dễ dàng bị đau khi vận động.

Thoái hóa khớp có thể ảnh hưởng đến nhiều loại khớp trong cơ thể, phổ biến nhất là khớp gối, khớp háng và khớp cột sống. Tùy thuộc vào vị trí và mức độ tổn thương của khớp, thoái hóa khớp có thể được phân loại thành các dạng như thoái hóa khớp gối, khớp háng, khớp tay hoặc khớp cột sống. Trong đó, thoái hóa khớp gối là dạng thường gặp và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng đi lại của người bệnh.

Các chuyên gia y tế cũng phân loại thoái hóa khớp dựa trên các giai đoạn phát triển của bệnh, từ nhẹ đến nặng. Giai đoạn đầu thường chỉ có triệu chứng đau nhẹ và không ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt. Khi bệnh tiến triển, tình trạng viêm khớp và giảm chức năng vận động có thể trở nên rõ rệt hơn.

Triệu chứng của thoái hóa khớp

Triệu chứng thoái hóa khớp có thể xuất hiện từ từ và kéo dài theo thời gian. Người bệnh thường cảm thấy đau nhức tại các khớp bị ảnh hưởng, đặc biệt khi vận động hoặc thay đổi tư thế. Cảm giác đau có thể lan rộng ra xung quanh khớp và gây khó khăn trong các hoạt động thường ngày. Một trong những triệu chứng điển hình của thoái hóa khớp là tình trạng cứng khớp, đặc biệt vào buổi sáng sau khi thức dậy hoặc sau khi ngồi lâu.

Ngoài ra, người bệnh còn có thể gặp phải tình trạng sưng khớp, do viêm xảy ra trong quá trình thoái hóa. Cảm giác khó chịu này thường xuất hiện sau khi hoạt động quá mức hoặc khi thời tiết thay đổi. Trong một số trường hợp, khớp có thể phát ra âm thanh “lạo xạo” khi di chuyển, đây là dấu hiệu của việc mất đi lớp sụn bảo vệ khớp.

Đặc biệt, khi thoái hóa khớp tiến triển nặng, người bệnh sẽ cảm thấy khó khăn trong việc thực hiện các động tác cơ bản như đứng lên, đi lại, hoặc leo cầu thang. Các biến chứng như viêm khớp, biến dạng khớp hay thậm chí tàn phế có thể xảy ra nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách.

Nguyên nhân gây thoái hóa khớp

Thoái hóa khớp là một bệnh lý phức tạp, có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Dưới đây là các yếu tố chủ yếu góp phần vào sự phát triển của bệnh:

• Tuổi tác: Quá trình thoái hóa sụn khớp xảy ra dần theo thời gian. Khi tuổi càng cao, khả năng tự phục hồi của cơ thể giảm, làm cho sụn khớp dần bị hao mòn và mất đi tính đàn hồi, dễ gây ra hiện tượng thoái hóa.

• Chấn thương và tai nạn: Những tổn thương trước đó tại khớp như gãy xương, bong gân, hay viêm khớp do chấn thương có thể làm tăng nguy cơ thoái hóa khớp sau này. Vết thương không được điều trị hoặc phục hồi đúng cách sẽ tạo điều kiện cho khớp bị tổn thương lâu dài.

• Béo phì: Việc thừa cân, béo phì là một yếu tố nguy cơ lớn dẫn đến thoái hóa khớp, đặc biệt là khớp gối. Trọng lượng cơ thể dư thừa gây áp lực lớn lên các khớp, làm tăng khả năng tổn thương và thoái hóa sụn khớp.

• Di truyền: Yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành thoái hóa khớp. Nếu trong gia đình có người mắc bệnh này, bạn có thể có nguy cơ cao hơn trong việc phát triển bệnh.

• Lối sống và thói quen vận động: Các thói quen như ít vận động, ngồi lâu hoặc làm việc với cường độ cao cũng có thể gây hại cho các khớp. Việc không hoạt động thể chất đủ mức sẽ làm cho khớp bị kém linh hoạt và dễ tổn thương.

• Bệnh lý nền: Một số bệnh lý như viêm khớp dạng thấp, gout hay tiểu đường cũng có thể làm gia tăng nguy cơ thoái hóa khớp. Những bệnh này gây tổn thương cho khớp, làm tăng tốc độ thoái hóa sụn khớp.

Đối tượng dễ mắc thoái hóa khớp

Thoái hóa khớp có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, nhưng một số đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn so với những người khác. Các nhóm đối tượng sau đây cần đặc biệt chú ý:

• Người cao tuổi: Đây là nhóm đối tượng chủ yếu mắc thoái hóa khớp, vì quá trình lão hóa làm giảm khả năng tái tạo của sụn khớp. Những người trên độ tuổi trung niên, đặc biệt là trên tuổi năm mươi, có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

• Phụ nữ: Phụ nữ, đặc biệt là sau khi mãn kinh, có nguy cơ cao bị thoái hóa khớp hơn nam giới. Sự thay đổi hormone trong cơ thể khi mãn kinh ảnh hưởng đến mật độ xương và có thể làm gia tăng nguy cơ tổn thương khớp.

• Người thừa cân, béo phì: Những người có trọng lượng cơ thể dư thừa luôn phải chịu áp lực lớn lên các khớp, đặc biệt là khớp gối và khớp hông, làm tăng nguy cơ thoái hóa khớp.

• Vận động viên hoặc người lao động nặng: Những người tham gia các môn thể thao cường độ cao hoặc công việc yêu cầu lao động nặng nhọc, thường xuyên sử dụng khớp trong thời gian dài sẽ dễ gặp phải các vấn đề về khớp và có nguy cơ thoái hóa sớm.

• Người có tiền sử gia đình bị thoái hóa khớp: Những người có bố mẹ hoặc người thân mắc bệnh thoái hóa khớp sẽ có nguy cơ cao hơn trong việc phát triển bệnh. Các yếu tố di truyền ảnh hưởng trực tiếp đến cấu trúc khớp và khả năng thoái hóa của chúng.

• Người mắc bệnh lý khớp hoặc xương: Những người đã từng mắc các bệnh lý như viêm khớp dạng thấp, gout hay tiểu đường có thể dễ dàng gặp phải thoái hóa khớp do sự tổn thương và viêm nhiễm kéo dài tại các khớp.

Biến chứng của thoái hóa khớp

Thoái hóa khớp nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng cuộc sống. Dưới đây là các biến chứng chính mà bệnh có thể gây ra:

• Viêm khớp: Khi thoái hóa khớp tiến triển, lớp sụn bảo vệ khớp dần bị mài mòn, làm lộ các đầu xương. Điều này dễ dẫn đến viêm khớp, gây đau đớn và sưng tấy. Viêm khớp lâu ngày có thể khiến khớp không còn khả năng cử động linh hoạt.

• Hạn chế vận động: Một trong những biến chứng phổ biến của thoái hóa khớp là tình trạng cứng khớp, khiến người bệnh gặp khó khăn khi vận động. Điều này không chỉ gây đau mà còn hạn chế khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày như đi lại, leo cầu thang, hay thậm chí tự chăm sóc bản thân.

• Biến dạng khớp: Trong giai đoạn cuối của thoái hóa khớp, khi tổn thương sụn và xương không được kiểm soát, các khớp có thể bị biến dạng. Điều này có thể dẫn đến sự lệch lạc các khớp, khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc di chuyển hoặc thực hiện các động tác thông thường.

• Tàn phế: Nếu thoái hóa khớp không được điều trị kịp thời và đúng cách, các khớp có thể trở nên cứng và đau đớn đến mức người bệnh không thể cử động bình thường. Kết quả là, bệnh nhân có thể trở nên tàn phế, giảm khả năng tham gia vào các hoạt động xã hội và công việc.

• Tăng nguy cơ chấn thương: Khớp bị thoái hóa thường mất đi sự ổn định và tính đàn hồi, làm tăng nguy cơ chấn thương như trật khớp hoặc gãy xương. Tình trạng này dễ xảy ra trong các hoạt động thể thao hoặc khi di chuyển không đúng cách.

Chẩn đoán thoái hóa khớp

Chẩn đoán thoái hóa khớp là một bước quan trọng để xác định mức độ tổn thương của khớp và từ đó đưa ra phương án điều trị hiệu quả. Dưới đây là các phương pháp chẩn đoán chính được sử dụng trong việc phát hiện thoái hóa khớp:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc hỏi thăm tiền sử bệnh và các triệu chứng mà bệnh nhân gặp phải, như đau, cứng khớp, hoặc khó khăn khi vận động. Sau đó, bác sĩ tiến hành kiểm tra thể chất để kiểm tra tình trạng sưng, viêm và giới hạn khả năng vận động của khớp.

• X-quang: Đây là phương pháp phổ biến nhất để chẩn đoán thoái hóa khớp. Hình ảnh X-quang có thể cho thấy sự mài mòn của sụn, hẹp khe khớp, sự biến dạng của khớp và các dấu hiệu khác của thoái hóa. X-quang giúp xác định mức độ nghiêm trọng của tổn thương khớp và khả năng cần can thiệp phẫu thuật.

• MRI (Cộng hưởng từ): MRI cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về các cấu trúc bên trong khớp, bao gồm sụn, xương và mô mềm. Đây là một phương pháp hữu ích để đánh giá mức độ tổn thương của khớp, đặc biệt trong những trường hợp thoái hóa khớp chưa rõ ràng trên X-quang.

• Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): CT scan có thể được sử dụng khi bác sĩ muốn có một hình ảnh rõ ràng và chi tiết về khớp và các cấu trúc xung quanh. Phương pháp này đặc biệt hữu ích khi X-quang không cung cấp đủ thông tin.

• Xét nghiệm máu: Mặc dù xét nghiệm máu không thể chẩn đoán trực tiếp thoái hóa khớp, nhưng nó có thể giúp loại trừ các nguyên nhân khác gây ra triệu chứng tương tự, như viêm khớp dạng thấp hoặc các bệnh lý tự miễn.

• Nội soi khớp: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể thực hiện thủ thuật nội soi khớp để quan sát trực tiếp tình trạng bên trong khớp. Phương pháp này giúp đánh giá tổn thương của sụn và các mô mềm, đồng thời có thể giúp điều trị các tổn thương nhẹ thông qua phẫu thuật.

Khi nào cần gặp bác sĩ về thoái hóa khớp

Thoái hóa khớp là một bệnh lý tiến triển chậm, nhưng có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng nếu không được can thiệp kịp thời. Dưới đây là những dấu hiệu cho thấy bạn cần gặp bác sĩ để chẩn đoán và điều trị thoái hóa khớp:

• Đau khớp kéo dài: Nếu bạn cảm thấy đau khớp kéo dài hoặc đau không giảm dù đã nghỉ ngơi, điều này có thể là dấu hiệu của thoái hóa khớp. Cảm giác đau ngày càng tăng khi vận động hoặc thay đổi tư thế cần được theo dõi kỹ lưỡng.

• Khớp bị cứng, khó vận động: Nếu bạn gặp khó khăn trong việc di chuyển khớp hoặc cảm thấy khớp bị cứng, đặc biệt là vào buổi sáng hoặc sau khi ngồi lâu, đó có thể là dấu hiệu của tình trạng thoái hóa khớp.

• Khớp sưng, nóng, đỏ: Khi khớp bị viêm hoặc sưng lên, kèm theo cảm giác nóng hoặc đỏ, đây có thể là biểu hiện của viêm khớp do thoái hóa. Việc này có thể làm khớp đau đớn và khó vận động.

• Biến dạng khớp: Khi bạn nhận thấy khớp có dấu hiệu biến dạng, lệch hoặc xuất hiện các hạt nhỏ tại vùng khớp, đây là dấu hiệu cho thấy tình trạng thoái hóa đã phát triển đến mức nghiêm trọng và cần được điều trị kịp thời.

• Giới hạn khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày: Nếu thoái hóa khớp ảnh hưởng đến khả năng thực hiện các công việc hàng ngày, chẳng hạn như đi lại, leo cầu thang, hoặc mang vác đồ đạc, bạn nên đến gặp bác sĩ để được thăm khám và điều trị phù hợp.

• Tình trạng đau tăng lên sau hoạt động thể chất: Nếu bạn cảm thấy đau khớp nghiêm trọng hơn sau khi hoạt động thể chất hoặc lao động nặng, đây là dấu hiệu cho thấy khớp của bạn đang phải chịu áp lực quá mức và cần được kiểm tra.

Phòng ngừa thoái hóa khớp hiệu quả

Mặc dù không thể ngừng hoàn toàn quá trình thoái hóa khớp, nhưng việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa hợp lý có thể giúp làm chậm quá trình này và giảm thiểu các triệu chứng. Dưới đây là các phương pháp phòng ngừa thoái hóa khớp hiệu quả:

• Duy trì cân nặng lý tưởng: Trọng lượng cơ thể dư thừa tạo áp lực lên các khớp, đặc biệt là khớp gối và khớp hông. Việc duy trì cân nặng hợp lý không chỉ giúp giảm thiểu tác động lên khớp mà còn giảm nguy cơ mắc các bệnh lý liên quan đến thoái hóa khớp.

• Tập thể dục đều đặn: Các bài tập thể dục như đi bộ, bơi lội, hoặc yoga giúp cải thiện sự linh hoạt và sức mạnh của các khớp. Các bài tập này cũng giúp tăng cường cơ bắp xung quanh khớp, giúp hỗ trợ và giảm áp lực lên khớp bị thoái hóa.

• Tránh các động tác lặp đi lặp lại: Các động tác lặp đi lặp lại trong công việc hoặc khi tham gia thể thao có thể làm gia tăng tổn thương cho các khớp. Nếu công việc yêu cầu các động tác lặp lại, hãy đảm bảo thực hiện các động tác giãn cơ hoặc thay đổi tư thế thường xuyên.

• Bổ sung dinh dưỡng hợp lý: Chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất có vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe của khớp. Các thực phẩm giàu canxi, vitamin D và omega-3 giúp bảo vệ sụn khớp và làm giảm viêm. Hơn nữa, bổ sung glucosamine và chondroitin cũng có thể giúp cải thiện tình trạng thoái hóa sụn.

• Sử dụng các dụng cụ hỗ trợ khi cần thiết: Nếu bạn làm công việc nặng nhọc hoặc thường xuyên phải đứng lâu, việc sử dụng giày dép hỗ trợ, hoặc các thiết bị như nẹp khớp có thể giúp giảm áp lực lên khớp và ngăn ngừa các vấn đề về khớp.

• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Thực hiện các cuộc kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm dấu hiệu của thoái hóa khớp hoặc các bệnh lý liên quan. Phát hiện sớm giúp điều trị kịp thời và làm chậm quá trình thoái hóa.

• Hạn chế sử dụng thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): Mặc dù thuốc NSAIDs có thể giúp giảm đau và viêm khớp tạm thời, việc lạm dụng thuốc này có thể gây hại cho dạ dày và các cơ quan nội tạng khác. Nên sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ và tìm kiếm các phương pháp điều trị thay thế an toàn hơn.

Phương pháp điều trị thoái hóa khớp

Việc điều trị thoái hóa khớp bao gồm nhiều phương pháp khác nhau, từ việc sử dụng thuốc đến các biện pháp vật lý trị liệu và phẫu thuật. Mục tiêu chính của điều trị là giảm đau, cải thiện khả năng vận động của khớp và làm chậm quá trình thoái hóa.

Điều trị bằng thuốc Tây y

Khi tình trạng thoái hóa khớp gây ra cơn đau và viêm nghiêm trọng, việc sử dụng thuốc Tây y là một trong những phương pháp điều trị phổ biến. Các loại thuốc được sử dụng có thể chia thành nhiều nhóm tùy theo triệu chứng và mức độ nghiêm trọng của bệnh:

• Thuốc giảm đau không kê đơn (NSAIDs): Những loại thuốc này giúp giảm đau và viêm khớp hiệu quả. Các thuốc như Ibuprofen, Naproxen hoặc Diclofenac thường được sử dụng để giảm triệu chứng đau đớn do thoái hóa khớp. Tuy nhiên, việc lạm dụng NSAIDs có thể dẫn đến tác dụng phụ như loét dạ dày, rối loạn tiêu hóa và tăng huyết áp, nên cần dùng theo chỉ định của bác sĩ.

• Thuốc giảm đau kê đơn: Trong trường hợp cơn đau không thể kiểm soát được bằng thuốc giảm đau thông thường, bác sĩ có thể chỉ định các thuốc mạnh hơn như Tramadol hoặc Codein. Các thuốc này có tác dụng giảm đau mạnh, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ gây nghiện và tác dụng phụ về hệ thần kinh trung ương, do đó cần dùng thận trọng.

• Thuốc giảm viêm corticosteroid: Đối với các trường hợp viêm khớp nghiêm trọng và không đáp ứng với NSAIDs, bác sĩ có thể sử dụng Prednisone hoặc Methylprednisolone để giảm viêm và đau. Tuy nhiên, thuốc corticosteroid không nên sử dụng lâu dài vì có thể gây loãng xương và các vấn đề về tim mạch.

• Thuốc bổ sung sụn khớp: Những loại thuốc này chứa các hợp chất như Glucosamine và Chondroitin. Các nghiên cứu cho thấy chúng có thể giúp bảo vệ sụn và giảm tốc độ thoái hóa, mặc dù hiệu quả của chúng có thể khác nhau tùy vào từng người bệnh. Các sản phẩm như Cosamin DS hoặc Osteo Bi-Flex là những lựa chọn phổ biến.

Điều trị bằng vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ giảm đau và cải thiện sự linh hoạt của các khớp bị thoái hóa. Các phương pháp điều trị bằng vật lý trị liệu có thể giúp người bệnh tăng cường cơ bắp, giảm đau và cải thiện chức năng vận động:

• Tập thể dục điều trị: Các bài tập như kéo giãn, tăng cường cơ bắp và cải thiện sự linh hoạt giúp giảm đau và hạn chế tình trạng cứng khớp. Các bài tập này còn giúp cải thiện sự ổn định của khớp, đặc biệt đối với khớp gối và khớp hông.

• Liệu pháp nhiệt và lạnh: Sử dụng nhiệt hoặc lạnh có thể giúp giảm đau tạm thời. Nhiệt giúp thư giãn cơ và giảm căng thẳng, trong khi lạnh giúp giảm viêm và sưng. Các phương pháp như chườm nóng, chườm lạnh hoặc sử dụng miếng dán nhiệt lạnh có thể được áp dụng để giảm triệu chứng.

• Siêu âm trị liệu: Liệu pháp siêu âm sử dụng sóng âm để tăng lưu thông máu, giảm viêm và giảm cứng khớp. Đây là một phương pháp không xâm lấn có thể giúp giảm đau và cải thiện khả năng vận động của khớp.

Phẫu thuật trong điều trị thoái hóa khớp

Khi các phương pháp điều trị không xâm lấn không đem lại hiệu quả, phẫu thuật có thể là giải pháp cuối cùng để điều trị thoái hóa khớp. Các phương pháp phẫu thuật hiện nay giúp tái tạo lại cấu trúc khớp hoặc thay thế khớp bị hư hại:

• Nội soi khớp: Phẫu thuật nội soi là một thủ thuật ít xâm lấn, sử dụng một camera nhỏ để kiểm tra và xử lý các vấn đề trong khớp. Thủ thuật này giúp loại bỏ các mảnh sụn hoặc mô bị tổn thương, giảm cơn đau và cải thiện khả năng vận động mà không cần thực hiện phẫu thuật lớn.

• Thay khớp: Đối với những trường hợp thoái hóa khớp nặng, khi các khớp đã bị tổn thương nghiêm trọng, phẫu thuật thay khớp là lựa chọn cuối cùng. Phẫu thuật thay khớp hông, khớp gối hay khớp vai có thể giúp bệnh nhân giảm đau và cải thiện chức năng vận động.

• Cắt bỏ phần sụn khớp: Khi thoái hóa gây tổn thương nặng cho sụn và xương dưới sụn, bác sĩ có thể đề xuất phẫu thuật cắt bỏ phần sụn khớp bị tổn thương để giảm cơn đau và làm giảm sự cọ xát giữa các đầu xương.

Điều trị bằng phương pháp Đông y

Ngoài các phương pháp Tây y, nhiều bệnh nhân cũng tìm đến các biện pháp điều trị từ Đông y để giảm nhẹ triệu chứng thoái hóa khớp. Một số thảo dược và liệu pháp Đông y có thể hỗ trợ giảm đau và cải thiện tình trạng viêm nhiễm trong khớp:

• Thuốc sắc từ thảo dược: Các bài thuốc Đông y với thành phần như Đương quy, Nhân sâm, Bạch linh hoặc Mã đề có tác dụng giảm viêm, bổ huyết và tăng cường sức khỏe xương khớp. Những thảo dược này giúp thúc đẩy tuần hoàn máu, tăng cường dinh dưỡng cho khớp và làm chậm quá trình thoái hóa.

• Châm cứu: Châm cứu giúp kích thích các huyệt đạo xung quanh khớp bị thoái hóa, làm giảm đau và cải thiện chức năng vận động. Phương pháp này có thể giúp thư giãn cơ bắp, cải thiện tuần hoàn máu và giảm căng thẳng cho các khớp.

• Xoa bóp và bấm huyệt: Các liệu pháp xoa bóp và bấm huyệt có tác dụng giảm đau tạm thời, thư giãn cơ và cải thiện lưu thông máu đến khớp. Thực hiện đều đặn các liệu pháp này giúp tăng cường sức khỏe khớp và giảm các triệu chứng của thoái hóa.

Điều trị thoái hóa khớp cần phải có sự phối hợp giữa nhiều phương pháp khác nhau để đạt được hiệu quả tốt nhất. Việc sử dụng thuốc Tây y kết hợp với các biện pháp vật lý trị liệu và phẫu thuật nếu cần thiết sẽ giúp giảm đau, cải thiện vận động và làm chậm quá trình thoái hóa, mang lại chất lượng sống tốt hơn cho bệnh nhân.