Cây Cúc Tần: Đặc Điểm, Tác Dụng Và Các Bài Thuốc Trị Bệnh

Thông tin tổng quan về cây cúc tần

Cây cúc tần còn có tên gọi khác là cây từ bi, lức, đại bi, cúc tần Ấn Độ, tên khoa học là Pluchea indica (L.) Less và thuộc họ Cúc (Asteraceae). 

Đặc điểm hình thái

Cây cúc tần là loại cây bụi nhỏ, sống lâu năm, có thể dễ dàng nhận biết qua những đặc điểm sau:

• Thân: Thân cây cúc tần thường cao khoảng 0.5 - 2m. Khi còn non, thân cây có màu xanh mướt, nhưng khi già sẽ chuyển dần sang màu nâu sẫm. Thân cây có nhiều cành nhánh, tạo thành bụi rậm.
• Lá: Là loại lá đơn, mọc so le nhau trên cành. Phiến lá có hình bầu dục hoặc thuôn dài, dài khoảng 3 - 8cm, rộng khoảng 1 - 3cm. Mép lá có răng cưa nhỏ, mặt trên nhẵn bóng, mặt dưới có phủ một lớp lông mịn. Đặc biệt, lá cúc tần có mùi thơm nồng đặc trưng, dễ chịu, chỉ cần vò nhẹ là nhận ra ngay.
• Hoa: Hoa cúc tần nhỏ, mọc thành cụm hình đầu ở ngọn cành. Hoa có màu tím nhạt hoặc trắng, tạo nên vẻ đẹp giản dị, mộc mạc.

Môi trường sống và phân bố

Cây cúc tần có nguồn gốc từ Ấn Độ, nhưng nhờ khả năng thích nghi tốt, cây đã được du nhập và phân bố rộng rãi ở nhiều quốc gia thuộc khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, bao gồm Đông Nam Á, Nam Á, các đảo Thái Bình Dương., trong đó có Việt Nam. 

Ở nước ta, cây cúc tần mọc hoang ở khắp mọi nơi, từ ven đường, bờ ruộng, bãi đất trống cho đến những khu vườn nhà. 

Bộ phận dùng, thu hái, bào chế cây cúc tần

Bộ phận dùng của cây cúc tần chủ yếu là lá, thân và rễ. Cách thu hái và bảo quản như sau:

• Thu hái: Có thể thu hái cúc tần quanh năm, nhưng tốt nhất là vào mùa hè.
• Bào chế: Sau khi thu hái, dược liệu được rửa sạch, phơi khô hoặc sấy để giữ nguyên dược tính. 
• Bảo quản: Các bộ phận có thể được bảo quản trong bao kín, để nơi khô ráo, thoáng mát để tránh ẩm mốc, giữ nguyên chất lượng trong thời gian dài.

Thành phần hóa học

Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, cây cúc tần chứa nhiều thành phần hóa học có giá trị dược liệu, bao gồm:

• Tinh dầu: Tinh dầu cúc tần có mùi thơm đặc trưng, chứa các hợp chất có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, giảm đau.
• Flavonoid: Là chất chống oxy hóa mạnh, giúp bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây hại, ngăn ngừa lão hóa và ung thư.
• Alcaloid: Có tác dụng giảm đau, hạ sốt, an thần.
• Coumarin: Có tác dụng chống đông máu, kháng viêm, giảm đau.
• Sterol: Giúp giảm cholesterol, bảo vệ tim mạch.
• Tanin: Tanin có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, làm se.

Tác dụng dược liệu đối với sức khỏe

Cây cúc tần được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền để điều trị các bệnh như:

• Giải cảm, hạ sốt: Chữa cảm cúm, sốt, nhức đầu, sổ mũi.
• Tiêu viêm, giảm đau: Hỗ trợ điều trị viêm khớp, đau nhức xương khớp, đau lưng, đau đầu.
• Lợi tiểu, tiêu thũng: Cây cúc tần giúp lợi tiểu, giảm phù nề.
• Kháng khuẩn, chống viêm: Hỗ trợ điều trị các bệnh nhiễm trùng, viêm nhiễm.
• An thần, dễ ngủ: Giúp thư giãn tinh thần, cải thiện giấc ngủ.
• Hỗ trợ tiêu hóa: Dược liệu giúp kích thích tiêu hóa, giảm đầy bụng và khó tiêu.
• Làm đẹp da: Giúp làm sạch da, trị mụn nhọt, giảm vết thâm nám.

Một số nghiên cứu hiện đại cũng đã chứng minh tác dụng của cây cúc tần trong việc:

• Chống oxy hóa: Cúc tần giúp bảo vệ tế bào khỏi sự tấn công của gốc tự do, ngăn ngừa lão hóa.
• Kháng ung thư: Ức chế sự phát triển của một số tế bào ung thư.
• Hạ đường huyết: Các hoạt chất trong dược liệu giúp kiểm soát đường trong máu.

Những người nên sử dụng cúc tần

Cây cúc tần phù hợp cho những người gặp phải các vấn đề sau:

• Người đang bị cảm cúm, sốt cao, nhức đầu.
• Người bị viêm - đau nhức xương khớp, phong thấp.
• Những ai đang bị đầy bụng, tiêu hóa rối loạn, khó tiêu.
• Người bị mất ngủ, khó ngủ.

Cần lưu ý, một số đối tượng cẩn trọng khi sử dụng cúc tần gồm: 

• Phụ nữ mang thai.
• Phụ nữ cho con bú.
• Trẻ em dưới 6 tuổi.
• Người bị huyết áp thấp.
• Người bị dị ứng với các loại cây thuộc họ Cúc.

9 bài thuốc điều trị bệnh từ cây cúc tần

Dưới đây là chi tiết về 9 bài thuốc sử dụng cây cúc tần cải thiện sức khỏe:

Bài thuốc trị cảm sốt

• Nguyên liệu: 20g cúc tần, 20g lá tre, 20g bạc hà, 20g kinh giới, 20g tía tô, 20g cát căn, 5g cúc hoa, 5g địa liền.
• Cách dùng: Các nguyên liệu được nghiền thành bột mịn hoặc chế thành dạng viên. Mỗi ngày uống 2 - 3 lần, mỗi lần từ 4 - 6g.

Bài thuốc trị cảm sốt, nhức đầu, ho, không ra mồ hôi

• Nguyên liệu: Hai nắm lá cúc tần, một nắm lá sả, một nắm lá chanh.
• Cách dùng: Đun các nguyên liệu lấy nước xông, đồng thời uống nước nóng và đắp chăn để cơ thể tiết mồ hôi, giúp hạ sốt và thông mũi.

Bài thuốc giảm đau nhức gân xương, đau lưng

• Nguyên liệu: 20g rễ cúc tần, 20g rễ xấu hổ, 20g rễ bưởi bung, 10g rễ đinh lăng, 10g cam thảo dây.
• Cách dùng: Sắc các dược liệu với nước và uống đều đặn, giúp giảm đau nhức hiệu quả.

Bài thuốc trị thấp khớp và đau nhức xương khớp

• Nguyên liệu: 15-20g rễ cúc tần, 20g rễ bưởi bung, 20g rễ trinh nữ, 10g cam thảo dây, 10g rễ đinh lăng.
• Cách dùng: Rửa sạch, sắc với nước và uống liên tục trong 5 - 7 ngày để làm giảm các triệu chứng thấp khớp và đau nhức xương khớp.

Bài thuốc trị nhức mỏi gân xương, đau lưng khi sốt

• Nguyên liệu: 20g rễ cây cúc tần, 8g củ ráy dại (đã sao bỏ vỏ), 12g rễ bưởi bung, 8g lá tía tô, 8g kinh giới, 8g gừng tươi.
• Cách dùng: Sắc uống khi còn nóng. Nếu không ra mồ hôi, có thể kết hợp thêm xông hơi để hỗ trợ hạ sốt.

Bài thuốc trị nhức mỏi gân xương, đau lưng

• Nguyên liệu: 20g rễ cúc tần, 20g rễ xấu hổ, 20g rễ bưởi bung, 10g rễ đinh lăng, 10g cam thảo dây.
• Cách dùng: Sắc uống để giảm các cơn đau nhức gân xương và vùng lưng.

Bài thuốc hỗ trợ liền xương gãy

• Nguyên liệu: 200g bột lá cúc tần, 100g bột lá ngải cứu, 100g sáp ong, 40g bột quế chi, 20g bột đại hồi, dầu thầu dầu vừa đủ.
• Cách dùng: Đun sôi dầu thầu dầu, cho sáp ong vào để tan chảy, sau đó cho các vị dược liệu vào khuấy đều đến khi thành hỗn hợp cao đặc. Để nguội và đắp trực tiếp lên vùng xương gãy, mỗi lần đắp cách 2 ngày.

Cao dán chữa bong gân, sai khớp, chấn thương

• Nguyên liệu: Ngải cứu, cúc tần, tinh dầu hồi, quế, menthol, camphor.
• Cách dùng: Các dược liệu được nấu thành cao, trộn đều với hỗn hợp keo cao su (gồm cao su, colophan, kẽm oxyd và dầu béo), sau đó đắp lên vùng chấn thương để giảm đau và giúp nhanh hồi phục.

Bài thuốc trị nhiễm khuẩn quanh vết thương phần mềm

• Nguyên liệu: 40g lá cây cúc tần, 20g lá xạ can.
• Cách dùng: Giã nát lá cúc tần và xạ can rồi đắp lên vùng vết thương nhiễm khuẩn, giúp kháng viêm và giảm sưng đau.

Giá bán và địa chỉ mua 

Cây cúc tần có giá bán khá rẻ, dao động từ 50.000 - 100.000 đồng/kg. Bạn có thể dễ dàng mua cúc tần khô hoặc tươi tại:

• Chợ: Các chợ dân sinh, chợ đầu mối thường có bán cây cúc tần tươi. 
• Cửa hàng bán dược liệu: Các cửa hàng thuốc Bắc, thuốc Nam thường có bán cả cúc tần tươi và khô.
• Vườn ươm: Một số vườn ươm cây giống cũng có bán cây cúc tần con để bạn mua về trồng.
• Sàn thương mại điện tử: Các sàn thương mại điện tử phổ biến như Shopee, Lazada,... có rất nhiều gian hàng bán cây cúc tần, cả tươi và khô. 
• Website bán cây giống: Một số website chuyên bán cây giống online cũng có bán cây cúc tần.
• Facebook, các group cộng đồng: Bạn có thể tìm kiếm các bài đăng bán cây cúc tần trên Facebook, các group về cây cảnh, nông nghiệp,...

Lưu ý khi sử dụng cúc tần

Tuy cây cúc tần là một loại thảo dược lành tính, nhưng để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi sử dụng, bạn cần lưu ý những điều sau:

• Sử dụng đúng liều lượng: Không nên lạm dụng cúc tần, cần tuân thủ liều lượng được khuyến cáo. Liều lượng thông thường là 20 - 30g cúc tần khô/ngày.
• Thời gian sử dụng: Không nên sử dụng cúc tần liên tục trong thời gian dài. Nên sử dụng theo liệu trình, mỗi liệu trình kéo dài khoảng 7 - 10 ngày.
• Kết hợp dược liệu khác hợp lý: Khi dùng cúc tần cùng các loại thảo dược khác, cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc để tránh tương tác không mong muốn.