Cây Cỏ Sữa Là Gì? Công Dụng, Cách Dùng Và Lưu Ý Quan Trọng

Cây cỏ sữa là gì? Đặc điểm hình thái của cây cỏ sữa

Cây cỏ sữa (danh pháp khoa học: Euphorbia hirta L.) là một loại cây thảo mọc hoang, thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae). Cây thường mọc ở ven đường, bãi cỏ, nương rẫy…

Cây cỏ sữa có nhiều tên gọi khác nhau tùy theo vùng miền, ví dụ như: cỏ sữa lá nhỏ, cỏ sữa lá to, vú sữa đất, nhựa sữa...

Đặc điểm hình thái

Cây cỏ sữa là loại cây thảo nhỏ, thường mọc bò lan trên mặt đất hoặc mọc thẳng đứng, cao khoảng 20-40cm. Toàn cây có nhiều lông mịn và chứa nhựa mủ màu trắng sữa. Dưới đây là những đặc điểm chi tiết về hình thái của cây cỏ sữa:

• Thân: Thân cây cỏ sữa thường có màu đỏ tía hoặc xanh lục, nhỏ và mềm, phân nhiều nhánh. Bên trong thân chứa nhựa mủ màu trắng sữa, có vị hơi đắng và chát.
• Lá: Lá cây cỏ sữa mọc đối xứng nhau, có hình bầu dục hoặc thuôn dài, mép lá có răng cưa nhỏ. Mặt trên của lá có màu xanh đậm, mặt dưới nhạt màu hơn. Kích thước lá thường nhỏ, dài khoảng 1-3cm, rộng khoảng 0.5-1.5cm.
• Hoa: Hoa cỏ sữa mọc thành cụm nhỏ ở kẽ lá, có màu trắng hoặc hồng nhạt. Hoa có cấu tạo đơn giản, không có cánh hoa.
• Quả: Quả của cây cỏ sữa là loại quả nang, hình cầu, kích thước rất nhỏ, chỉ khoảng 1.5mm. Bên trong quả chứa những hạt nhỏ màu nâu đen.

Phân loại cỏ sữa

Dựa vào kích thước và hình dạng lá, người ta thường phân biệt hai loại cỏ sữa chính:

• Cỏ sữa lá nhỏ (Euphorbia thymifolia L.): Lá nhỏ, hẹp, thường mọc bò lan trên mặt đất.
• Cỏ sữa lá to (Euphorbia hirta L.): Lá to hơn, hình bầu dục, cây thường mọc thẳng đứng.

Môi trường sống và phân bố

Cây cỏ sữa phân bố rộng rãi ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Cây có thể thích nghi tốt với nhiều điều kiện môi trường sống khác nhau. Là loài cây ưa sáng, cây cỏ sữa thường mọc hoang ở những nơi ẩm thấp, ven đường, bờ ruộng, nương rẫy, bãi cỏ... 

Bộ phận dùng, thu hái và bào chế

• Bộ phận dùng: Toàn cây, bao gồm cả rễ, thân, lá.
• Thu hái: Thu hái quanh năm, nhưng tốt nhất vào mùa hè.
• Bào chế: Rửa sạch, cắt nhỏ, phơi khô hoặc sấy khô để dùng dần.

Thành phần hóa học

Cây cỏ sữa chứa nhiều hợp chất có tác dụng dược lý, bao gồm:

• Flavonoid: Quercetin, kaempferol, myricetin... có tác dụng chống oxy hóa, chống viêm, bảo vệ tế bào.
• Tanin: Kháng khuẩn, chống viêm, cầm máu, hiệu quả trong điều trị tiêu chảy, kiết lỵ.
• Alcaloid: Như tinctorin, có hoạt tính sinh học mạnh, tác dụng dược lý đang được nghiên cứu.
• Saponin: Long đờm, chống ho, kháng khuẩn, có lợi cho đường hô hấp.
• Tinh dầu: Kháng khuẩn, chống nấm, dùng điều trị bệnh ngoài da.

Ngoài ra còn có axit phenolic, sterol, đường, nguyên tố vi lượng... góp phần tạo nên tác dụng chữa bệnh đa dạng của cây cỏ sữa.

Tính vị thuốc cỏ sữa

Trong y học cổ truyền, mỗi vị thuốc đều mang những đặc tính riêng, được gọi là "tính vị". Tính vị này ảnh hưởng đến cách thức mà vị thuốc tác động lên cơ thể, cũng như cách thức phối hợp với các vị thuốc khác trong một bài thuốc. Vậy, tính vị của cây cỏ sữa là gì?

Cây cỏ sữa, theo y học cổ truyền, có vị ngọt, tính mát. Hai đặc tính này kết hợp tạo nên những công dụng chữa bệnh đa dạng của cây cỏ sữa.

• Vị ngọt: Trong Đông y, vị ngọt thường đi kèm với tác dụng bổ dưỡng, hòa hoãn, giảm đau, thúc đẩy quá trình phục hồi. Vị ngọt của cỏ sữa giúp bồi bổ cơ thể, làm dịu các triệu chứng khó chịu, hỗ trợ quá trình lành bệnh.
• Tính mát: Tính mát của cỏ sữa thể hiện khả năng thanh nhiệt, giải độc, làm mát cơ thể. Nó giúp điều trị các chứng bệnh liên quan đến nhiệt, như sốt, viêm nhiễm, mụn nhọt, rôm sảy...

Sự kết hợp giữa vị ngọt và tính mát tạo nên những công dụng nổi bật của cây cỏ sữa:

• Thanh nhiệt, giải độc: Tính mát của cỏ sữa giúp làm mát cơ thể, thanh nhiệt, giải độc, thường dùng trong các trường hợp nhiễm trùng, viêm nhiễm, nóng trong.
• Lợi tiểu: Cỏ sữa có tác dụng lợi tiểu, thúc đẩy quá trình bài tiết nước tiểu, giúp thanh lọc cơ thể, thường dùng trong các trường hợp sỏi thận, viêm đường tiết niệu.
• Tiêu viêm: Cỏ sữa có tác dụng tiêu viêm, giảm sưng, thường dùng trong các trường hợp viêm loét dạ dày, tá tràng, viêm đại tràng.
• Thông sữa: Vị ngọt của cỏ sữa kết hợp với tính mát giúp thông sữa, lợi sữa cho phụ nữ sau sinh.
• Cầm máu: Cỏ sữa có tác dụng cầm máu, được sử dụng trong điều trị các trường hợp chảy máu cam, rong kinh, đại tiện ra máu.

Chỉ định, chống chỉ định

Chỉ định:

• Người bị tiêu chảy, kiết lỵ, đau bụng, khó tiêu.
• Người bị ho, viêm phế quản, viêm họng.
• Người bị mụn nhọt, lở ngứa, eczema.
• Phụ nữ kinh nguyệt không đều, viêm nhiễm phụ khoa.

Chống chỉ định:

• Phụ nữ mang thai.
• Người tỳ vị hư hàn, thường xuyên bị lạnh bụng, tiêu chảy.
• Trẻ em dưới 5 tuổi.

Cách dùng và liều dùng cụ thể

Cây cỏ sữa có thể được sử dụng dưới nhiều hình thức khác nhau để điều trị bệnh. Dưới đây là một số cách dùng phổ biến:

Sắc uống:

• Chuẩn bị: 10-20g cỏ sữa khô (hoặc 30-40g cỏ sữa tươi).
• Thực hiện: Rửa sạch cỏ sữa, cho vào ấm sắc cùng với 500ml nước. Sắc đến khi nước cạn còn khoảng 200ml nước. Chia đều phần thuốc thu được thành 2-3 lần uống hết trong ngày.

Giã nát đắp ngoài da:

• Chuẩn bị: Một nắm cỏ sữa tươi.
• Thực hiện: Rửa sạch cỏ sữa, giã nát, đắp lên vùng da bị bệnh. Có thể kết hợp với băng gạc để cố định.

Các bài thuốc từ cây cỏ sữa:

• Chữa tiêu chảy: Cỏ sữa 20g, gừng tươi 3 lát. Sắc uống ngày 2 lần.
• Chữa kiết lỵ: Cỏ sữa 30g, rau sam 20g. Sắc uống ngày 2 lần.
• Chữa ho: Cỏ sữa 15g, kim ngân hoa 10g, cam thảo 5g. Sắc uống ngày 2 lần.
• Chữa viêm họng: Cỏ sữa 20g, lá húng chanh 10g. Sắc uống ngày 2 lần.
• Chữa mụn nhọt: Cỏ sữa tươi giã nát, đắp lên mụn nhọt.
• Chữa lở ngứa: Cỏ sữa 30g, ké đầu ngựa 20g. Sắc lấy nước tắm rửa.
• Chữa eczema: Cỏ sữa khô 30g, sắc lấy nước đặc, bôi lên vùng da bị eczema.
• Chữa sỏi thận: Cỏ sữa 20g, mã đề 15g, râu ngô 10g. Sắc uống ngày 2 lần.
• Chữa viêm đường tiết niệu: Cỏ sữa 20g, bồ công anh 15g. Sắc uống ngày 2 lần.
• Bài thuốc điều trị thông sữa: Cỏ sữa lá nhỏ 100g, hạt quả gạo 40g. Sắc lấy nước nấu cháo ăn mỗi ngày 1 lần, trong 5-7 ngày.
• Bài thuốc điều trị giun sán: Cỏ sữa lá nhỏ rửa sạch, ngâm nước muối, giã nát, vắt lấy nước cốt uống trước bữa ăn.
• Bài thuốc chữa đại tiện ra máu: Cỏ sữa lá nhỏ 100g, cỏ nhọ nồi 60g. Sắc với 400ml nước đến khi còn 100ml, chia 2 lần uống trong ngày, sau ăn.

Cỏ sữa giá bao nhiêu? Mua ở đâu?

Cây cỏ sữa hiện nay được bán phổ biến trên thị trường với hai dạng: tươi và khô. Cỏ sữa tươi thường được bán theo bó hoặc cân, có thể tìm mua tại các chợ, cửa hàng rau củ quả hoặc các siêu thị. Giá cỏ sữa tươi dao động từ 15.000 - 30.000 VNĐ/kg tùy theo mùa vụ và địa điểm bán.

Cỏ sữa khô được bày bán rộng rãi tại các cửa hàng thuốc Đông y, các hiệu thuốc Bắc hoặc các website bán dược liệu online. Giá cỏ sữa khô thường dao động trong khoảng 50.000 - 100.000 VNĐ/kg tùy thuộc vào chất lượng, nguồn gốc và quy cách đóng gói.

Khi mua cỏ sữa khô, bạn nên lựa chọn những cơ sở uy tín, có nguồn gốc rõ ràng để đảm bảo chất lượng và an toàn cho sức khỏe. Nên kiểm tra kỹ bao bì, nhãn mác, hạn sử dụng trước khi mua.

Lưu ý khi sử dụng vị thuốc cỏ sữa

• Tham khảo ý kiến bác sĩ, thầy thuốc Đông y trước khi sử dụng dược liệu.
• Không nên dùng cỏ sữa trong thời gian dài, uống đúng liều lượng, không lạm dụng.
• Dừng sử dụng và xin ý kiến bác sĩ nếu gặp bất kỳ tác dụng phụ nào.
• Không dùng cỏ sữa thay thế hoàn toàn cho các phương pháp điều trị y tế chính thống.
• Bảo quản cỏ sữa khô nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm mốc.