Cây Dừa Cạn Chữa Bệnh Gì? 12 Bài Thuốc Trị Bệnh Hiệu Quả

Tìm hiểu chung về cây dừa cạn

Cây dừa cạn (danh pháp khoa học: Catharanthus roseus (L.) G.Don, đồng nghĩa: Vinca rosea L.) là một loài thực vật có hoa thuộc họ Trúc đào (Apocynaceae). Cây còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như hải đằng, dương giác, bông dừa, trường xuân hoa.

Đặc điểm thực vật

• Thân: Cây thân thảo sống lâu năm, cao khoảng 40 - 80 cm. Thân cây mọc thẳng đứng, phân nhánh nhiều, có màu xanh lục khi non và chuyển dần sang màu hồng khi già.
• Lá: Lá dừa cạn mọc đối xứng, hình bầu dục hoặc thuôn dài, dài khoảng 3 - 8 cm, rộng 1 - 2.5 cm. Phiến lá nhẵn bóng, màu xanh đậm ở mặt trên và nhạt hơn ở mặt dưới. Gân lá hình lông chim nổi rõ.
• Hoa: Hoa dừa cạn mọc đơn độc hoặc thành cụm nhỏ ở nách lá. Hoa có 5 cánh, mềm mại, với nhiều màu sắc đa dạng như trắng, hồng, đỏ, tím... Hoa thường nở quanh năm và có mùi thơm nhẹ.
• Quả: Quả dừa cạn là quả nang, hình trụ, dài khoảng 2 - 4 cm, chứa nhiều hạt nhỏ màu đen.

Bộ phận dùng

Toàn cây đều được sử dụng làm thuốc, bao gồm rễ, thân, lá, hoa.

Thu hái và sơ chế

• Thu hái: Có thể thu hái cây dừa cạn quanh năm, nhưng tốt nhất là vào mùa hè khi cây sinh trưởng mạnh.
• Sơ chế: Sau khi thu hái, cây được rửa sạch, loại bỏ tạp chất. Có thể dùng tươi hoặc phơi khô dưới bóng râm cho đến khi khô giòn.

Thành phần hóa học

Cây dừa cạn chứa một lượng lớn các hợp chất hóa học đa dạng, góp phần tạo nên các đặc tính dược lý của nó. Nghiên cứu về thành phần hóa học của cây dừa cạn đã được tiến hành từ lâu và vẫn đang tiếp tục được khám phá.

Các nhóm hợp chất chính:

• Alcaloid: Đây là nhóm hợp chất chiếm tỷ lệ lớn và quan trọng nhất trong cây dừa cạn, với hơn 70 alcaloid đã được xác định. Các alcaloid này được chia thành hai nhóm chính:
  • Alcaloid monomer: Gồm ajmalicin (chủ yếu trong rễ), serpentine, catharanthine, vindoline (chủ yếu trong lá), alstonin, akuammine, lochnerin, reserpin...
  • Alcaloid dimer: Đây là nhóm hoạt chất đặc thù của cây dừa cạn, có tác dụng chống ung thư mạnh. Tiêu biểu là vinblastine và vincristine, được cấu tạo từ sự kết hợp của các alcaloid monomer. Ngoài ra còn có leurosine, leurocristine, leurosidin, leurosivin, rovidin... Tuy nhiên, hàm lượng các alcaloid dimer này rất thấp, chiếm tỷ lệ nhỏ trong alcaloid toàn phần (< 1/10.000).
• Flavonoid: Cây dừa cạn chứa các sắc tố flavonic như glucoside của kaempferol và quercetol, có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào.
• Acid phenolic: Gồm acid pyrocatechic, acid ursolic (trong lá), có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm.
• Các hợp chất khác: Cây dừa cạn còn chứa saponin, tanin, choline (trong rễ), và các tiền chất sinh tổng hợp alcaloid như vicosid.

Phân bố chính

Cây dừa cạn có nguồn gốc từ Madagascar. Hiện nay, cây được trồng phổ biến ở nhiều nước nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Cây thường mọc hoang dại hoặc được trồng làm cảnh trong vườn nhà, công viên.

Bảo quản

Dừa cạn khô nên được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Có thể đựng trong túi nilon hoặc lọ thủy tinh đậy kín để tránh ẩm mốc.

Tác dụng dược liệu của cây dừa cạn

Nhờ chứa nhiều nhóm alkaloid, flavonoid, saponin... cây dừa cạn được nghiên cứu và chứng minh có tác dụng trong hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý.

Cụ thể, cây dừa cạn có thể:

• Hỗ trợ điều trị mất ngủ: Hợp chất Vinca alkaloid trong cây dừa cạn có tác dụng an thần, giúp cải thiện giấc ngủ, giảm căng thẳng, lo âu.
• Hỗ trợ điều trị tiểu đường: Các alkaloid trong cây dừa cạn kích thích sản sinh insulin, giúp ổn định đường huyết, hỗ trợ kiểm soát bệnh tiểu đường.
• Hỗ trợ điều trị u xơ tuyến tiền liệt: Alkaloid vincristine có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào u xơ, hạn chế quá sản tế bào tuyến tiền liệt.
• Hỗ trợ điều trị zona thần kinh: Tính mát và các hoạt chất kháng viêm, giảm đau trong cây dừa cạn giúp làm dịu các triệu chứng zona thần kinh như đau rát, nổi mụn nước.
• Hỗ trợ điều trị cao huyết áp: Vincamine trong cây dừa cạn giúp giãn mạch, ngăn ngừa hình thành cục máu đông, từ đó góp phần ổn định huyết áp.
• Chữa bỏng nhẹ: Đắp lá dừa cạn giã nát lên vết bỏng nhẹ giúp giảm đau, kháng viêm, chống nhiễm trùng và thúc đẩy quá trình lành vết thương.
• Hỗ trợ điều trị bí tiểu: Kết hợp dừa cạn với các thảo dược khác như cam thảo, hạ khô thảo... giúp lợi tiểu, giảm tình trạng bí tiểu, tiểu buốt, tiểu rắt.
• Hỗ trợ điều trị bệnh bạch cầu: Vincristine ức chế sự phân bào, ngăn chặn sự hình thành bạch cầu thừa, hỗ trợ điều trị bệnh bạch cầu.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng cây dừa cạn có chứa các alcaloid có độc tính. Việc sử dụng cần thận trọng, tuân thủ liều lượng và có sự hướng dẫn của bác sĩ hoặc thầy thuốc, đặc biệt là trong điều trị các bệnh lý mạn tính, nghiêm trọng.

Chỉ định, chống chỉ định

Chỉ định:

• Hỗ trợ điều trị ung thư (bạch cầu, u lympho, ung thư vú...).
• Điều hòa huyết áp, cân bằng đường huyết.
• Điều trị bệnh tiêu hóa (tiêu chảy, kiết lỵ, đau dạ dày).
• Chữa ho, viêm họng.
• Điều trị bệnh ngoài da (rôm sảy, viêm da, bỏng nhẹ).

Chống chỉ định:

• Phụ nữ đang mang bầu và nuôi con bằng sữa mẹ.
• Trẻ em dưới 6 tuổi.
• Người suy gan, suy thận.
• Người dị ứng với cây dừa cạn.
• Người đang dùng thuốc khác.

Liều dùng & cách dùng

Liều dùng và cách sử dụng dừa cạn phụ thuộc vào từng loại bệnh và tình trạng sức khỏe. Tốt nhất bạn nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn.

Cây dừa cạn tuy là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền với nhiều tác dụng tiềm năng, nhưng cũng chứa các alcaloid có thể gây độc. Do đó, việc sử dụng cần hết sức thận trọng, tuân thủ liều lượng và cách dùng an toàn.

Liều dùng:

• Dạng thuốc sắc: Người lớn dùng từ 8-20g lá khô/ngày, chia làm 2-3 lần uống.
• Dạng cao lỏng: Người lớn dùng từ 2-4ml/lần, 2-3 lần/ngày.
• Dạng viên nén: Theo hướng dẫn của nhà sản xuất hoặc chỉ định của bác sĩ.
• Thận trọng: Trẻ em cần tham khảo ý kiến thầy thuốc.

Cách dùng:

• Thuốc sắc: Sắc lá dừa cạn khô với nước, chia làm nhiều lần uống trong ngày.
• Cao lỏng: Pha loãng với nước ấm trước khi uống.
• Viên nén: Uống với nước ấm sau bữa ăn.
• Giã nát đắp ngoài da: Dùng lá tươi giã nát, đắp lên vùng da bị tổn thương.

Bài thuốc trị bệnh từ cây dừa cạn

Trong dân gian, cây dừa cạn được sử dụng trong nhiều bài thuốc trị bệnh khác nhau. Dưới đây là một số bài thuốc kinh nghiệm tiêu biểu:

1. Hỗ trợ điều trị tiểu đường:

• Bài thuốc: Lấy 15g lá dừa cạn khô, 10g dây thìa canh khô, rửa sạch. Sắc với 800ml nước đến khi còn khoảng 400ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày, sau bữa ăn 30 phút.
• Bài thuốc: Kết hợp 12g lá dừa cạn khô với 10g lá dâu tằm, 8g lá khổ qua rừng. Sắc uống hàng ngày.

2. Ổn định huyết áp: Dùng 20g lá dừa cạn khô, 15g hoa hòe, 12g quả la hán. Sắc với 1 lít nước đến khi còn 500ml. Chia làm 3 lần uống trong ngày.

3. Giảm ho, long đờm: Hãm 10g lá dừa cạn khô với nước sôi, uống thay trà hàng ngày. Có thể kết hợp với 5g kinh giới, 5g cam thảo để tăng hiệu quả.

4. Hỗ trợ điều trị ung thư: Sử dụng 10g lá dừa cạn khô, 15g xạ đen, 10g bạch hoa xà thiệt thảo. Sắc uống mỗi ngày. Lưu ý: Bài thuốc này chỉ có tác dụng hỗ trợ, không thay thế phác đồ điều trị ung thư của bác sĩ.

5. Chữa viêm họng: Ngậm và súc miệng bằng nước sắc từ lá dừa cạn (10g lá khô sắc với 500ml nước). Thực hiện 3-4 lần/ngày.

6. Chữa đau dạ dày: Dùng 10g lá dừa cạn khô, 8g nghệ vàng, 6g cam thảo. Sắc uống mỗi ngày 2 lần, dùng trước bữa ăn.

7. Chữa rôm sảy, mẩn ngứa: Giã nát lá dừa cạn tươi, lấy nước cốt thoa lên vùng da bị rôm sảy. Hoặc dùng lá dừa cạn khô nấu nước tắm.

8. Chữa bỏng: Dùng lá dừa cạn tươi, rửa sạch, giã nát đắp lên vùng da bị bỏng. Thực hiện 2-3 lần/ngày. Lưu ý: Chỉ áp dụng cho các vết bỏng nhẹ, không bị trầy xước da.

9. Trị lỵ trực khuẩn: Kết hợp 20g dừa cạn sao vàng hạ thổ, 20g cỏ sữa, 20g cỏ mực, 20g lá khổ sâm, 20g rau má, 10g hoàng liên, 10g chi tử, 20g đinh lăng. Đun sôi với 600ml nước cho đến khi lượng nước còn lại một nửa. Chia 3 lần uống trong ngày, liên tục trong 5 ngày.

10. Trị bế kinh: Dùng 16g dừa cạn khô, 12g hương phụ, 12g nga truật, 16g huyết đằng, 20g tô mộc, 8g chỉ xác, 10g hồng hoa, 16g trạch lan. Đun sôi với 500ml nước cho đến khi lượng nước còn 300ml. Chia 2 lần uống trong ngày.

11. Trị mất ngủ: Sử dụng 20g thân và lá dừa cạn khô sao vàng, 12g hạt muồng sao đen, 12g lá vông nem sao đen. Sắc uống trước khi đi ngủ.

12. Trị rong kinh: Lấy 20-30g dừa cạn sao vàng (toàn cây) sắc với nước uống. Uống liên tục trong 3-5 ngày.

Cây dừa cạn bán giá bao nhiêu? Mua ở đâu?

Giá bán của cây dừa cạn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như kích thước cây, giống cây, màu sắc hoa, địa điểm mua và thời điểm mua.

Giá tham khảo:

• Cây giống: 5.000 - 15.000 VNĐ/cây.
• Cây trưởng thành: 20.000 - 50.000 VNĐ/chậu.
• Lá dừa cạn khô: 80.000 - 150.000 VNĐ/kg.

Địa điểm mua:

• Cây giống, cây trưởng thành: Vườn ươm, cửa hàng cây cảnh, chợ hoa, trang web bán cây online.
• Lá dừa cạn khô: Cửa hàng thuốc Đông y, cơ sở kinh doanh dược liệu.

Lưu ý khi dùng dừa cạn

• Sử dụng cây dừa cạn từ những nguồn cung cấp uy tín, đảm bảo chất lượng và an toàn.
• Dừa cạn có chứa các alcaloid độc tính, cần tuân thủ liều lượng và cách sử dụng.
• Không nên sử dụng cây dừa cạn trong thời gian dài. Sau mỗi đợt điều trị, cơ thể cần có thời gian để tái tạo năng lượng và sức đề kháng.
• Nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào như buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau đầu, chóng mặt, mệt mỏi... cần dừng sử dụng và báo cho bác sĩ ngay.
• Không tự ý kết hợp cây dừa cạn với các loại thuốc khác, đặc biệt là các loại thuốc tân dược.
• Để đạt hiệu quả tốt nhất, cần kết hợp với chế độ ăn uống lành mạnh, tập luyện thể dục thể thao thường xuyên và lối sống khoa học.