Cây Dừa Cạn: Đặc Điểm, Công Dụng, Cách Dùng Và Lưu Ý

Thông tin chung về cây dừa cạn

Cây dừa cạn, hay còn được biết đến với các tên gọi khác như hải đằng, dương giác, bông dừa, mang tên khoa học là Catharanthus roseus. Đây là một loài thực vật thân thảo nhỏ, thuộc họ Trúc đào (Apocynaceae), thường mọc thành bụi và có nguồn gốc từ Madagascar. Dừa cạn không chỉ được ưa chuộng bởi vẻ đẹp của hoa mà còn bởi những giá trị dược liệu quý báu, được ứng dụng rộng rãi trong y học cổ truyền cũng như y học hiện đại.

Đặc điểm thực vật:

• Thân: Thân cây dừa cạn thường mọc thẳng đứng, nhẵn nhụi, có màu xanh lục khi còn non và dần chuyển sang màu hồng khi trưởng thành. Chiều cao trung bình của cây khoảng 40-60cm, phân nhánh nhiều tạo thành bụi dày.
• Lá: Lá dừa cạn mọc đối xứng nhau, có hình bầu dục với mép lá nguyên, không có răng cưa. Mặt trên của lá có màu xanh đậm, trong khi mặt dưới nhạt màu hơn.
• Hoa: Hoa dừa cạn là điểm nhấn nổi bật với đa dạng màu sắc như trắng, hồng, đỏ, tím... Hoa có thể mọc đơn độc hoặc tụ thành chùm ở nách lá, tạo nên vẻ đẹp rực rỡ cho cây.
• Quả: Sau khi hoa tàn, cây dừa cạn sẽ hình thành quả nang kép, bên trong chứa nhiều hạt nhỏ màu đen.

Bộ phận dùng:

• Toàn cây: Hầu như tất cả các bộ phận của cây dừa cạn, bao gồm thân, lá, hoa và rễ, đều có thể sử dụng làm thuốc. Mỗi bộ phận chứa các thành phần hoạt chất khác nhau, mang lại những công dụng riêng biệt.

Thu hái và sơ chế:

• Thu hái: Cây dừa cạn có thể thu hái quanh năm, nhưng thời điểm lý tưởng nhất là vào mùa hè, khi cây đang trong giai đoạn ra hoa mạnh mẽ.
• Sơ chế: Sau khi thu hái, cây được cắt hoặc nhổ cả cây, rửa sạch để loại bỏ bụi bẩn và tạp chất. Sau đó, có thể phơi khô dưới ánh nắng mặt trời hoặc sấy khô bằng máy để bảo quản và sử dụng lâu dài.

Thành phần hóa học:

• Alkaloid: Đây là nhóm hoạt chất quan trọng nhất trong cây dừa cạn, nổi bật là vinblastine và vincristine, có tác dụng chống ung thư mạnh mẽ.
• Các thành phần khác: Ngoài alkaloid, cây dừa cạn còn chứa nhiều hợp chất có lợi khác như flavonoid, saponin, tanin, acid hữu cơ... góp phần tạo nên tác dụng đa dạng của cây.

Phân bố chính:

• Nguồn gốc: Cây dừa cạn có nguồn gốc từ Madagascar, một quốc đảo ở Ấn Độ Dương.
• Trồng trọt: Với khả năng thích nghi tuyệt vời và giá trị dược liệu quý báu, dừa cạn không chỉ là loài cây quen thuộc ở nhiều nơi trên thế giới mà còn được trồng rộng rãi tại Việt Nam.
• Ở Việt Nam: Cây dừa cạn có thể mọc hoang dại hoặc được trồng ở khắp các vùng miền, từ đồng bằng đến miền núi.

Bảo quản:

• Cây khô: Để bảo quản cây dừa cạn khô, cần đặt nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và độ ẩm cao để ngăn ngừa nấm mốc.
• Cây tươi: Nếu sử dụng cây tươi, có thể bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh để giữ được độ tươi lâu hơn.

Tác dụng dược liệu

Cây dừa cạn được sử dụng rộng rãi trong cả y học cổ truyền (Đông y) và y học hiện đại (Tây y) với nhiều tác dụng quý giá.

Theo Đông y

Trong Đông y, cây dừa cạn có vị đắng, tính mát, quy vào các kinh can và thận. Theo kinh nghiệm dân gian và các tài liệu y học cổ truyền, cây dừa cạn có các tác dụng sau:

• Thanh nhiệt giải độc: Dùng để chữa các chứng nhiệt độc như sốt, mụn nhọt, viêm họng, viêm amidan.
• Lợi tiểu tiêu thũng: Giúp lợi tiểu, giảm phù nề, thường được sử dụng trong các trường hợp phù thũng do viêm thận, suy tim.
• Hạ huyết áp: Có tác dụng hạ huyết áp nhẹ, có thể dùng cho người bị tăng huyết áp mức độ nhẹ và vừa.
• Chữa ho, hen suyễn: Giúp giảm ho, long đờm, cải thiện triệu chứng hen suyễn.
• Chữa đau nhức xương khớp: Dùng ngoài để giảm đau nhức do viêm khớp, thấp khớp.
• Chữa các bệnh ngoài da: Dùng ngoài để trị các bệnh ngoài da như ghẻ lở, eczema, viêm da.

Theo Tây y

Các nghiên cứu hiện đại đã chứng minh cây dừa cạn chứa nhiều hoạt chất có tác dụng dược lý quan trọng, đặc biệt là các alkaloid như vinblastine và vincristine. Nhờ đó, cây dừa cạn được sử dụng trong Tây y để:

• Điều trị ung thư: Vinblastine và vincristine là các thuốc chống ung thư mạnh, được sử dụng để điều trị nhiều loại ung thư như bệnh bạch cầu, u lympho Hodgkin, ung thư phổi tế bào nhỏ, ung thư vú, ung thư buồng trứng, sarcoma Kaposi và nhiều loại ung thư khác.
• Hạ huyết áp: Một số nghiên cứu cho thấy các alkaloid trong cây dừa cạn có tác dụng hạ huyết áp, tuy nhiên cần nghiên cứu thêm để xác định hiệu quả và độ an toàn.
• Kháng khuẩn, kháng viêm: Các hoạt chất trong cây dừa cạn có khả năng ức chế sự phát triển của một số vi khuẩn và giảm viêm.
• Chống oxy hóa: Cây dừa cạn chứa các chất chống oxy hóa giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do các gốc tự do gây ra.

Chỉ định, chống chỉ định

Chỉ định:

• Điều trị ung thư bạch cầu, hạch và vú.
• Hạ huyết áp
• Hỗ trợ tiểu đường
• Trị viêm loét dạ dày
• Lợi tiểu, thanh nhiệt
• Điều trị sốt rét

Chống chỉ định:

• Phụ nữ mang thai, cho con bú
• Người huyết áp thấp
• Bệnh nhân tim mạch
• Người đang hóa trị
• Người dị ứng với cây dừa cạn
• Trẻ nhỏ

Các bài thuốc trị bệnh từ cây dừa cạn

Cây dừa cạn được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh nhờ vào các hoạt chất sinh học phong phú, đặc biệt là các alkaloid có tác dụng hỗ trợ điều trị ung thư và một số bệnh lý mãn tính. Dưới đây là một số bài thuốc phổ biến từ cây dừa cạn trong y học cổ truyền.

Bài thuốc trị tiểu đường

• Nguyên liệu: 15g lá dừa cạn khô, 10g dây thìa canh.
• Cách dùng: Sắc với 600ml nước cho đến khi còn 250ml, chia thành 2 lần uống trong ngày, uống sau bữa ăn.
• Công dụng: Giúp kiểm soát đường huyết, hỗ trợ điều trị tiểu đường type 2, cải thiện chức năng chuyển hóa của cơ thể.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư

• Nguyên liệu: 10g lá dừa cạn khô, 10g rễ cam thảo.
• Cách dùng: Sắc với 800ml nước, đun nhỏ lửa cho đến khi còn 300ml. Uống 2 lần mỗi ngày, duy trì trong khoảng 2-3 tháng tùy theo chỉ định của thầy thuốc.
• Công dụng: Hỗ trợ quá trình điều trị ung thư, giúp giảm tốc độ phát triển của các tế bào ung thư và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Bài thuốc trị viêm loét dạ dày tá tràng

• Nguyên liệu: 20g lá dừa cạn khô, 10g cam thảo.
• Cách dùng: Sắc với 700ml nước, đun nhỏ lửa cho đến khi còn 300ml. Sử dụng hai lần mỗi ngày, trước bữa ăn.
• Công dụng: Giúp giảm viêm loét dạ dày, hỗ trợ làm lành tổn thương niêm mạc và giảm các triệu chứng đau bụng, khó tiêu.

Bài thuốc trị sốt rét

• Nguyên liệu: 15g lá dừa cạn khô, 5g cỏ ngọt.
• Cách dùng: Sắc với 500ml nước, đun nhỏ lửa cho đến khi còn khoảng 200ml. Uống khi nước còn ấm, chia thành 2 lần trong ngày.
• Công dụng: Hỗ trợ giảm sốt, tăng cường khả năng kháng viêm, kháng khuẩn của cơ thể, giúp điều trị và phục hồi sức khỏe sau các cơn sốt rét.

Bài thuốc trị bệnh lý ngoài da

• Nguyên liệu: Lá dừa cạn tươi.
• Cách dùng: Rửa sạch lá, giã nát và đắp lên vùng da bị tổn thương. Áp dụng phương pháp này hai lần mỗi ngày cho đến khi tình trạng được cải thiện.
• Công dụng: Giúp giảm viêm, kháng khuẩn, hỗ trợ làm lành vết thương, giảm sưng và ngứa do các bệnh ngoài da.

Bài thuốc lợi tiểu, thanh nhiệt

• Nguyên liệu: 10g lá dừa cạn khô, 10g râu ngô.
• Cách dùng: Sắc với 600ml nước, đun nhỏ lửa cho đến khi còn 250ml. Uống trong ngày.
• Công dụng: Giúp lợi tiểu, thanh nhiệt, giải độc cơ thể, hỗ trợ điều trị các chứng tiểu buốt, tiểu rắt.

Bài thuốc trị cao huyết áp

• Nguyên liệu: 20g lá dừa cạn khô.
• Cách dùng: Sắc với 500ml nước, đun nhỏ lửa cho đến khi còn khoảng 200ml. Uống 2 lần trong ngày, mỗi lần 100ml.
• Công dụng: Giúp hạ huyết áp, cải thiện tuần hoàn máu, hỗ trợ ổn định hệ tim mạch.

Cây dừa cạn giá bao nhiêu? Mua ở đâu?

Cây dừa cạn, với những giá trị về cảnh quan và y học, hiện nay được cung cấp rộng rãi trên thị trường dưới nhiều hình thức khác nhau, từ cây giống, cây trồng sẵn đến các sản phẩm chế biến. Giá bán và địa chỉ mua có thể thay đổi tùy theo từng loại sản phẩm, chất lượng và địa điểm cung cấp.

Giá bán tham khảo:

• Cây giống: Giá cây giống dừa cạn thường dao động từ 5.000 - 10.000 VND/cây, tùy thuộc vào kích thước và giống cây.
• Cây trồng sẵn: Cây dừa cạn đã trồng trong chậu, có hoa, có thể có giá cao hơn, từ 20.000 - 50.000 VND/chậu, tùy vào kích thước và độ thẩm mỹ.
• Cây khô: Dừa cạn khô, thường được dùng làm thuốc, có giá khoảng 50.000 - 100.000 VND/kg, tùy thuộc vào chất lượng và nguồn gốc.
• Sản phẩm chế biến: Các sản phẩm từ dừa cạn như trà, viên nang, cao... có giá bán đa dạng, tùy thuộc vào thương hiệu và hàm lượng hoạt chất.

Mua ở đâu?

• Vườn ươm, cửa hàng cây cảnh: Đây là địa chỉ phổ biến để mua cây giống và cây trồng sẵn. Bạn có thể tìm thấy nhiều loại dừa cạn với màu sắc và hình dáng khác nhau.
• Chợ, cửa hàng thuốc Đông y: Bạn có thể mua dừa cạn khô tại các chợ hoặc cửa hàng thuốc Đông y uy tín.
• Các trang thương mại điện tử: Nhiều nhà cung cấp bán cây giống, cây khô và các sản phẩm chế biến từ dừa cạn trên các sàn thương mại điện tử như Shopee, Lazada, Tiki...
• Các nhà thuốc: Một số nhà thuốc cũng có bán các sản phẩm chế biến từ dừa cạn.

Lưu ý khi sử dụng cây dừa cạn

• Sử dụng đúng liều lượng được khuyến cáo, không tự ý tăng liều hoặc kéo dài thời gian sử dụng.
• Chú ý đến các dấu hiệu bất thường như buồn nôn, nôn, tiêu chảy, chóng mặt... và ngừng sử dụng ngay nếu gặp phải.
• Dùng đúng bộ phận của cây và chế biến theo hướng dẫn của chuyên gia.
• Nhựa cây có thể gây kích ứng da, nên đeo găng tay khi xử lý.
• Để đảm bảo chất lượng dược liệu, hãy bảo quản ở nơi khô thoáng, tránh ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp.
• Tránh dùng chung với các loại thuốc hoặc thảo dược khác khi chưa có chỉ định của bác sĩ.