Viêm Da Dị Ứng Ở Trẻ Em: Nguyên Nhân Và Phương Pháp Điều Trị

Định nghĩa

Viêm da dị ứng là một bệnh viêm da mạn tính, diễn biến theo từng đợt, đặc trưng bởi ngứa và các tổn thương da khô, nứt nẻ. Bệnh thường xuất hiện sớm trong những năm đầu đời, có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành hoặc tự biến mất. Dù không lây lan, viêm da dị ứng có thể gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của trẻ do ngứa ngáy và mất thẩm mỹ.

Triệu chứng

Biểu hiện của viêm da dị ứng ở trẻ em khá đa dạng, phụ thuộc vào độ tuổi và mức độ nặng của bệnh, một số triệu chứng thường gặp:

• Ngứa: Đây là triệu chứng đặc trưng nhất, thường xuất hiện trước khi có tổn thương da. Trẻ có thể gãi nhiều, gây trầy xước, chảy máu, thậm chí nhiễm trùng.
• Khô da: Da của trẻ thường khô ráp, bong tróc, nứt nẻ, đặc biệt là ở các vùng da như khuỷu tay, khoeo chân, má, trán.
• Mẩn đỏ: Các nốt mẩn đỏ, có thể kèm theo mụn nước nhỏ, xuất hiện ở nhiều vị trí trên cơ thể.
• Vị trí tổn thương:
  • Trẻ sơ sinh: Thường xuất hiện ở má, trán, da đầu.
  • Trẻ nhỏ: Thường xuất hiện ở các nếp gấp như khuỷu tay, khoeo chân, cổ tay, cổ chân.
• Trẻ lớn: Tổn thương có thể lan rộng ra các vùng da khác trên cơ thể.

Nguyên nhân

Nguyên nhân để xác định được gây lên viêm da dị ứng vẫn chưa rõ ràng. Tuy nhiên, một số yếu tố được cho là góp phần gây bệnh bao gồm:

• Yếu tố di truyền: Trẻ có cha mẹ hoặc anh chị em ruột bị viêm da dị ứng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
• Rối loạn chức năng hàng rào bảo vệ da: Hàng rào bảo vệ da bị suy yếu khiến da dễ bị kích ứng bởi các tác nhân bên ngoài như vi khuẩn, dị nguyên, hóa chất...
• Hệ miễn dịch: Sự mất cân bằng trong hệ miễn dịch có thể dẫn đến phản ứng viêm quá mức ở da.
• Môi trường: Các yếu tố môi trường như khí hậu khô hanh, ô nhiễm, tiếp xúc với hóa chất, xà phòng... có thể là nguyên nhân làm nặng thêm các triệu chứng của viêm da dị ứng.
• Dị ứng: Một số trẻ bị viêm da dị ứng cũng có thể bị dị ứng với một số loại thực phẩm, phấn hoa, bụi bẩn...

Biến chứng

Viêm da dị ứng ở trẻ em có thể gây ra một số biến chứng như:

• Nhiễm trùng da: Do trẻ gãi nhiều, gây trầy xước da, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và gây nhiễm trùng.
• Rối loạn giấc ngủ: Ngứa ngáy dữ dội khiến trẻ khó ngủ, quấy khóc, ảnh hưởng đến sức khỏe và phát triển.
• Ảnh hưởng tâm lý: Tổn thương da và ngứa ngáy kéo dài có thể khiến trẻ mất tự tin, tự ti, ảnh hưởng đến học tập và giao tiếp xã hội.
• Hen suyễn, viêm mũi dị ứng: Trẻ bị viêm da dị ứng có nguy cơ cao phát triển các bệnh dị ứng khác như hen suyễn, viêm mũi dị ứng.

Chẩn đoán

Việc chẩn đoán viêm da dị ứng ở trẻ em thường dựa trên các tiêu chí lâm sàng, bao gồm:

• Tiền sử cá nhân và gia đình: Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử dị ứng của trẻ và gia đình, bao gồm viêm da dị ứng, hen suyễn, viêm mũi dị ứng...
• Triệu chứng đặc trưng: Ngứa, khô da, mẩn đỏ, vị trí tổn thương điển hình (mặt, da đầu ở trẻ sơ sinh; nếp gấp ở trẻ lớn hơn).
• Đặc điểm tiến triển: Bệnh có tính chất mạn tính, tái phát nhiều lần.

Một số xét nghiệm có thể được chỉ định để hỗ trợ chẩn đoán hoặc loại trừ các bệnh lý khác:

• Test lẩy da: Để xác định các dị nguyên gây dị ứng (nếu có).
• Xét nghiệm vi sinh: Để loại trừ nhiễm trùng da.
• Sinh thiết da: Ít khi được thực hiện, chỉ trong trường hợp chẩn đoán không rõ ràng.

Đối tượng mắc bệnh

Viêm da dị ứng thường xuất hiện ở trẻ em dưới 5 tuổi, và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Kết hợp các yếu tố sau đối tượng sẽ dễ mắc bệnh hơn:

• Tiền sử gia đình: Trẻ có cha mẹ hoặc anh chị em ruột bị viêm da dị ứng, hen suyễn, viêm mũi dị ứng...
• Sống trong môi trường ô nhiễm: Khói bụi, hóa chất, khí hậu khô hanh...
• Tiếp xúc với các chất kích ứng: Xà phòng, chất tẩy rửa, len, vải tổng hợp...
• Dị ứng với thực phẩm: Sữa, trứng, hải sản, lạc...

Phòng ngừa

Mặc dù không thể ngăn chặn hoàn toàn viêm da dị ứng, nhưng cha mẹ có thể giảm thiểu nguy cơ và mức độ nặng của bệnh thông qua các biện pháp sau:

• Chăm sóc da cho trẻ:
  • Dưỡng ẩm da thường xuyên bằng kem dưỡng ẩm dành riêng cho da nhạy cảm.
  • Cha mẹ hãy tắm cho trẻ bằng nước ấm, sử dụng sữa tắm dịu nhẹ, không chứa xà phòng.
  • Cha mẹ nhớ lau khô người cho trẻ nhẹ nhàng bằng khăn mềm.
• Kiểm soát môi trường:
  • Giữ vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, thông thoáng, tránh bụi bẩn, nấm mốc.
  • Hạn chế tiếp xúc của trẻ với lông động vật, phấn hoa, khói thuốc...
• Chế độ ăn uống:
  • Trong 6 tháng đầu của trẻ, hãy cho trẻ bú hoàn toàn bằng sữa mẹ.
  • Cha mẹ hãy bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng cho trẻ.
  • Cha mẹ hãy chú ý hạn chế các thực phẩm dễ gây dị ứng trong bữa ăn của trẻ.
• Lựa chọn quần áo phù hợp:
  • Chọn quần áo bằng vải cotton, thoáng mát, thấm hút mồ hôi.
  • Tránh mặc quần áo bằng len, vải tổng hợp.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Cha mẹ nên đưa trẻ đi khám bác sĩ da liễu ngay khi nhận thấy các dấu hiệu sau:

• Ngứa ngáy dữ dội, ảnh hưởng đến giấc ngủ và sinh hoạt của trẻ.
• Tổn thương da lan rộng, có dấu hiệu nhiễm trùng (sưng, nóng, đỏ, đau, chảy mủ).
• Áp dụng các biện pháp chăm sóc tại nhà không đạt hiệu quả mong muốn.
• Trẻ có các triệu chứng toàn thân như sốt, mệt mỏi, chán ăn.

Phương pháp điều trị

Viêm da dị ứng ở trẻ em là một thách thức không nhỏ đối với các bậc cha mẹ. Tuy nhiên, với sự tiến bộ của y học hiện đại và y học cổ truyền, việc kiểm soát triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho trẻ hoàn toàn trong tầm tay.

Điều trị bằng Tây Y

Mục tiêu của điều trị viêm da cơ địa bằng Tây y là:

• Kiểm soát ngứa: Giảm cường độ và tần suất của các cơn ngứa, giúp trẻ thoải mái hơn.
• Giảm viêm: Làm giảm các biểu hiện viêm như mẩn đỏ, sưng, nóng, đau.
• Phục hồi hàng rào bảo vệ da: Cung cấp độ ẩm cho da, tăng cường chức năng bảo vệ của da.
• Ngăn ngừa biến chứng: Hạn chế nhiễm trùng da, sẹo, ảnh hưởng tâm lý...

1. Điều trị tại chỗ:

• Kem dưỡng ẩm: Đây là nền tảng trong điều trị viêm da cơ địa. Kem dưỡng ẩm giúp bổ sung độ ẩm cho da, làm mềm da, giảm ngứa và ngăn ngừa nứt nẻ. Nên chọn loại kem dưỡng ẩm dành riêng cho da nhạy cảm, không chứa hương liệu và chất bảo quản. Một số thành phần dưỡng ẩm hiệu quả bao gồm: ceramide, glycerin, hyaluronic acid...
• Corticosteroid bôi ngoài da: (ví dụ: hydrocortisone, mometasone, betamethasone) là thuốc kháng viêm mạnh, giúp giảm nhanh các biểu hiện viêm của viêm da cơ địa. Tuy nhiên, corticosteroid có thể gây ra một số tác dụng phụ khi sử dụng lâu dài như teo da, rạn da, nên cần tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ.
• Thuốc ức chế calcineurin: (ví dụ: tacrolimus, pimecrolimus) là thuốc miễn dịch tại chỗ, giúp ức chế phản ứng viêm của hệ miễn dịch. Thuốc này có thể được sử dụng thay thế cho corticosteroid trong một số trường hợp.
• Thuốc kháng sinh bôi ngoài da: (ví dụ: mupirocin, fusidic acid) được sử dụng khi có dấu hiệu nhiễm trùng da.

2. Điều trị toàn thân:

• Thuốc kháng histamine uống: (ví dụ: cetirizine, loratadine) giúp giảm ngứa, cải thiện giấc ngủ cho trẻ.
• Corticosteroid uống: (ví dụ: prednisone) được chỉ định trong các trường hợp viêm da cơ địa nặng, lan rộng. Tuy nhiên, corticosteroid uống có thể gây ra nhiều tác dụng phụ hơn so với dạng bôi, nên chỉ nên sử dụng trong thời gian ngắn và theo chỉ định của bác sĩ.
• Thuốc sinh học: (ví dụ: dupilumab) là thuốc mới, tác động vào các cytokine (chất truyền tin miễn dịch) đặc hiệu, giúp kiểm soát viêm trong viêm da cơ địa nặng.
• Kháng sinh uống: Được chỉ định khi có nhiễm trùng da lan rộng.
• Liệu pháp ánh sáng: (ví dụ: tia UVB, PUVA) có thể giúp giảm viêm và ngứa trong một số trường hợp viêm da cơ địa mạn tính.

Điều trị bằng Đông Y

Để điều trị hiệu quả, Đông y chú trọng vào việc biện chứng luận trị, tức là phân tích kỹ lưỡng các đặc điểm của bệnh ở từng trẻ để đưa ra bài thuốc phù hợp. Dưới đây là một số thể bệnh thường gặp và bài thuốc đặc trị tương ứng:

1. Thể phong nhiệt:

• Đặc điểm: Ngứa nhiều, mẩn đỏ, nóng rát, có thể kèm theo sốt, khát nước, tiểu vàng, táo bón. Lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng.
• Bài thuốc:
  • Sử dụng các vị thuốc: Kim ngân hoa, bồ công anh, liên kiều, kinh giới, cam thảo, sinh địa... có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, khu phong, chỉ ngứa.
  • Kết hợp với: Tắm lá khế, lá trà xanh để giảm ngứa, làm mát da.

2. Thể thấp nhiệt:

• Đặc điểm: Ngứa, mẩn đỏ, chảy nước, kết vảy tiết, có thể kèm theo rối loạn tiêu hóa như đầy bụng, khó tiêu, phân lỏng. Lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng nhớt.
• Bài thuốc:
  • Sử dụng các vị thuốc: Hoàng bá, khổ sâm, thông thảo, trạch tả, bạch truật, hoài sơn... có tác dụng thanh nhiệt, thẩm thấp, kiện tỳ, chỉ ngứa.
  • Kết hợp với: Bôi ngoài da bằng các loại thuốc mỡ có thành phần thanh nhiệt, thẩm thấp, tiêu viêm như cao đơn hoàn, kem thanh bì phong...

3. Thể huyết nhiệt:

• Đặc điểm:Ngứa nhiều về đêm, da khô, nứt nẻ, có thể kèm theo bứt rứt, khó ngủ, táo bón. Lưỡi đỏ, rêu lưỡi ít.
• Bài thuốc:
  • Sử dụng các vị thuốc: Sinh địa, đan bì, xích thược, mạch môn, tang diệp... có tác dụng thanh nhiệt, lương huyết, dưỡng âm, chỉ ngứa.
  • Kết hợp với: Dưỡng ẩm cho da bằng dầu dừa, dầu oliu.

4. Thể tỳ hư:

• Đặc điểm: Ngứa, mẩn đỏ không nhiều, da thường xanh xao, kém ăn, đầy bụng, phân lỏng, mệt mỏi. Lưỡi nhạt, rêu lưỡi trắng.
• Bài thuốc:
  • Sử dụng các vị thuốc: Bạch truật, hoài sơn, đảng sâm, cam thảo, ý dĩ... có tác dụng kiện tỳ, bổ khí, thẩm thấp, chỉ ngứa.
  • Kết hợp với: Chế độ ăn uống dễ tiêu hóa, bổ sung men vi sinh.

Lưu ý:

• Bài thuốc dành cho trẻ ở trên chỉ mang tính chất tham khảo. Việc kê đơn thuốc cụ thể cần dựa trên đánh giá của bác sĩ Đông y sau khi khám và biện chứng luận trị.
• Bạn hãy tuân thủ phác đồ điều trị của chuyên gia/bác sĩ, không tự ý mua và sử dụng thuốc Đông y cho trẻ..

Điều trị tại nhà

Ngoài việc điều trị bằng Đông y tại các cơ sở y tế chuyên khoa, cha mẹ cũng có thể áp dụng một số phương pháp tại nhà để chăm sóc và hỗ trợ điều trị viêm da cơ địa cho trẻ:

• Tắm lá: Sử dụng các loại lá có tính kháng viêm, giảm ngứa như lá khế, lá trà xanh, lá kinh giới... để tắm cho trẻ.
• Dưỡng ẩm: Thoa kem dưỡng ẩm cho trẻ thường xuyên, nhiều lần trong ngày, đặc biệt là sau khi tắm. Nên chọn loại kem dưỡng ẩm dành riêng cho da nhạy cảm, không chứa hương liệu và chất bảo quản.
• Chườm lạnh: Dùng khăn mát hoặc túi chườm lạnh đắp lên vùng da bị ngứa để giảm cảm giác khó chịu.
• Mặc quần áo thoáng mát: Chọn quần áo bằng vải cotton mềm mại, thoáng mát, thấm hút mồ hôi.
• Cắt móng tay cho trẻ: Giúp trẻ tránh gãi gây trầy xước da.
• Kiểm soát môi trường: Giữ vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, thông thoáng, hạn chế tiếp xúc của trẻ với bụi bẩn, lông động vật, phấn hoa...
• Chế độ ăn uống: Cho trẻ ăn đầy đủ chất dinh dưỡng, uống nhiều nước, bổ sung nhiều rau củ quả. Hạn chế sử dụng các thực phẩm dễ gây dị ứng vào trong bữa ăn như hải sản, trứng, sữa...