Axit Dạ Dày: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Phương Pháp Điều Trị

Cập nhật lúc 15:53 - 15/01/2025

Đánh giá bài viết

Axit dạ dày là một thành phần thiết yếu trong quá trình tiêu hóa thức ăn của cơ thể. Nó giúp phân hủy thực phẩm và tiêu diệt vi khuẩn có hại. Tuy nhiên, khi sản xuất quá mức hoặc không đủ, axit dạ dày có thể gây ra nhiều vấn đề về tiêu hóa như trào ngược dạ dày thực quản (GERD), viêm loét dạ dày, và các bệnh lý tiêu hóa khác. Điều quan trọng là nhận diện các dấu hiệu và triệu chứng sớm để có phương pháp điều trị hiệu quả, tránh biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe.

Định nghĩa và phân loại axit dạ dày

Axit dạ dày là một dung dịch có tính axit mạnh, chủ yếu bao gồm axit hydrochloric (HCl), được sản xuất bởi các tế bào parietal trong niêm mạc dạ dày. Chức năng chính của axit dạ dày là hỗ trợ tiêu hóa thức ăn, giúp phá vỡ các chất dinh dưỡng phức tạp và tạo môi trường thuận lợi để các enzyme tiêu hóa hoạt động. Đồng thời, axit dạ dày cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu diệt các vi khuẩn và mầm bệnh xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa.

Axit dạ dày có thể được phân loại theo mức độ sản xuất và tác động của nó lên cơ thể. Khi axit sản xuất quá mức, nó có thể dẫn đến các vấn đề như trào ngược dạ dày thực quản hoặc viêm loét dạ dày. Ngược lại, khi sản xuất không đủ axit, cơ thể không thể tiêu hóa thức ăn hiệu quả, gây ra các rối loạn tiêu hóa khác. Các vấn đề này đều có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe tổng thể của người bệnh.

Triệu chứng của các vấn đề liên quan đến axit dạ dày

Triệu chứng liên quan đến axit dạ dày có thể rất đa dạng, tùy thuộc vào mức độ dư thừa hoặc thiếu hụt axit. Một trong những triệu chứng phổ biến nhất là cảm giác đau thượng vị, thường xuyên kèm theo ợ chua, buồn nôn hoặc cảm giác đầy bụng. Đặc biệt, khi axit dạ dày trào ngược lên thực quản, người bệnh có thể cảm thấy nóng rát sau xương ức, một hiện tượng thường xuyên được gọi là ợ nóng.

Ngoài ra, các triệu chứng khác có thể bao gồm khó tiêu, chướng bụng, và cảm giác buồn nôn, đặc biệt là sau khi ăn các món ăn có gia vị mạnh hoặc dầu mỡ. Trong trường hợp nghiêm trọng hơn, người bệnh có thể gặp phải các dấu hiệu của loét dạ dày như chảy máu tiêu hóa, gây đau đớn và khó chịu.

Một triệu chứng đặc trưng khác của vấn đề axit dạ dày là chứng đầy hơi và tiêu chảy, nếu lượng axit dư thừa gây kích ứng niêm mạc dạ dày và ruột non. Việc nhận diện những dấu hiệu này một cách sớm sẽ giúp người bệnh có những biện pháp điều trị kịp thời, tránh được các biến chứng nghiêm trọng.

Nguyên nhân gây ra các vấn đề về axit dạ dày

Các vấn đề liên quan đến axit dạ dày có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả yếu tố bên ngoài và nội sinh. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến:

Thói quen ăn uống không lành mạnh: Chế độ ăn nhiều thức ăn cay nóng, đồ chiên rán, và thực phẩm có tính axit như cà chua, cam, chanh có thể kích thích sản xuất axit dạ dày quá mức, gây trào ngược và khó tiêu.
Căng thẳng và stress: Tình trạng căng thẳng kéo dài có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh, kích thích dạ dày sản xuất axit một cách không kiểm soát. Điều này có thể dẫn đến viêm loét dạ dày hoặc trào ngược dạ dày thực quản.
Lối sống thiếu vận động: Thiếu vận động khiến quá trình tiêu hóa chậm lại, làm tăng khả năng trào ngược axit từ dạ dày lên thực quản, gây khó chịu.
Thuốc men và thuốc điều trị: Một số loại thuốc như thuốc giảm đau chống viêm (NSAIDs), thuốc giảm cholesterol, hoặc thuốc điều trị huyết áp có thể làm tăng nguy cơ viêm loét dạ dày hoặc làm giảm khả năng bảo vệ của niêm mạc dạ dày đối với axit.
Nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori: Vi khuẩn này có thể gây ra viêm loét dạ dày và làm tăng sản xuất axit, dẫn đến các vấn đề tiêu hóa.
Rối loạn chức năng cơ thắt thực quản dưới: Khi cơ thắt này không hoạt động bình thường, axit có thể dễ dàng trào ngược lên thực quản, gây ra chứng ợ nóng và viêm thực quản.

Đối tượng dễ mắc phải các vấn đề về axit dạ dày

Mặc dù bất kỳ ai cũng có thể gặp phải vấn đề liên quan đến axit dạ dày, nhưng một số nhóm người nhất định có nguy cơ cao hơn. Các đối tượng này bao gồm:

Người có thói quen ăn uống không hợp lý: Những người thường xuyên ăn thực phẩm có gia vị cay, dầu mỡ, hay tiêu thụ các đồ uống có cồn, caffein sẽ dễ gặp phải các vấn đề về axit dạ dày.
Người sống trong môi trường căng thẳng: Những người làm việc dưới áp lực cao, lo âu hoặc thiếu ngủ có nguy cơ cao bị rối loạn axit dạ dày do ảnh hưởng của stress.
Người mắc bệnh tiểu đường hoặc béo phì: Những người mắc các bệnh lý này thường có xu hướng gặp phải vấn đề tiêu hóa, trong đó có tăng tiết axit dạ dày hoặc trào ngược dạ dày thực quản.
Người lớn tuổi: Khi tuổi tác tăng lên, khả năng sản xuất axit dạ dày có thể giảm, dẫn đến tình trạng tiêu hóa kém và các vấn đề liên quan đến axit.
Người có tiền sử gia đình bị bệnh dạ dày: Những người có người thân mắc các bệnh lý như viêm loét dạ dày hoặc trào ngược dạ dày thực quản có nguy cơ cao mắc phải những vấn đề này.
Người dùng thuốc lâu dài: Những người sử dụng thuốc điều trị dài hạn, đặc biệt là thuốc giảm đau hoặc thuốc kháng sinh, có thể gặp phải tác dụng phụ làm tăng nguy cơ gặp phải các vấn đề về axit dạ dày.

Biến chứng liên quan đến axit dạ dày

Khi không được điều trị kịp thời và hiệu quả, các vấn đề liên quan đến axit dạ dày có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng. Những biến chứng này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn có thể dẫn đến các tình trạng khó điều trị. Dưới đây là một số biến chứng phổ biến:

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Nếu axit dạ dày trào ngược lên thực quản thường xuyên, nó có thể gây tổn thương niêm mạc thực quản, làm tăng nguy cơ viêm loét và thậm chí là ung thư thực quản.
Viêm loét dạ dày: Axit dạ dày dư thừa có thể gây tổn thương niêm mạc dạ dày, dẫn đến viêm và loét. Các vết loét này có thể gây chảy máu, đau đớn và thậm chí thủng dạ dày.
Chảy máu tiêu hóa: Khi niêm mạc dạ dày bị tổn thương do axit dư thừa, các mạch máu có thể bị vỡ, dẫn đến chảy máu tiêu hóa. Điều này có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng như nôn ra máu hoặc phân có màu đen.
Tăng nguy cơ ung thư dạ dày: Viêm loét dạ dày kéo dài do axit dạ dày có thể là yếu tố nguy cơ dẫn đến ung thư dạ dày. Tình trạng viêm mãn tính làm tăng khả năng hình thành các tế bào ung thư.
Hẹp thực quản: Viêm thực quản do trào ngược axit có thể dẫn đến sẹo và hẹp thực quản. Tình trạng này gây khó khăn trong việc nuốt thức ăn và có thể cần phải can thiệp phẫu thuật.

Chẩn đoán các vấn đề liên quan đến axit dạ dày

Chẩn đoán chính xác các vấn đề về axit dạ dày đòi hỏi sự kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng. Dưới đây là một số phương pháp chẩn đoán thường được sử dụng:

Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng như đau bụng, ợ chua, ợ nóng, và thói quen ăn uống để đánh giá tình trạng bệnh. Bệnh nhân cũng có thể được yêu cầu mô tả mức độ và tần suất các triệu chứng.
Nội soi dạ dày: Nội soi giúp quan sát trực tiếp niêm mạc dạ dày và thực quản, phát hiện các dấu hiệu của viêm, loét, hoặc trào ngược. Đây là phương pháp hữu ích để đánh giá mức độ tổn thương và phát hiện các bệnh lý nghiêm trọng như ung thư dạ dày.
Xét nghiệm vi khuẩn Helicobacter pylori: Vi khuẩn Helicobacter pylori là nguyên nhân chính gây ra viêm loét dạ dày. Xét nghiệm này giúp xác định sự hiện diện của vi khuẩn trong dạ dày, từ đó đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.
Xét nghiệm độ pH dạ dày: Đo pH dạ dày giúp xác định mức độ axit trong dạ dày. Đây là một công cụ quan trọng trong việc chẩn đoán trào ngược dạ dày thực quản hoặc các vấn đề liên quan đến sản xuất axit quá mức.
Siêu âm bụng: Siêu âm có thể được sử dụng để phát hiện các vấn đề khác trong bụng, như sỏi mật hoặc các bệnh lý đường tiêu hóa khác, đồng thời loại trừ những nguyên nhân ngoài dạ dày gây ra các triệu chứng tương tự.

Khi nào cần gặp bác sĩ về các vấn đề liên quan đến axit dạ dày

Các vấn đề về axit dạ dày có thể tự cải thiện với thay đổi chế độ ăn uống và lối sống, nhưng cũng có trường hợp cần phải được can thiệp y tế kịp thời để tránh biến chứng. Dưới đây là những dấu hiệu cho thấy bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ:

Cảm giác đau bụng dai dẳng: Nếu bạn gặp phải cơn đau bụng kéo dài, đặc biệt là ở vùng thượng vị, và không cải thiện dù đã thay đổi chế độ ăn uống, bạn nên gặp bác sĩ để kiểm tra nguyên nhân.
Ợ nóng hoặc trào ngược dạ dày thường xuyên: Khi các triệu chứng ợ nóng, trào ngược dạ dày thực quản xảy ra thường xuyên hoặc nghiêm trọng, điều này có thể làm tổn thương thực quản và dạ dày. Bạn cần được khám và điều trị đúng cách.
Nôn mửa hoặc phân có máu: Nếu bạn nôn ra máu hoặc phát hiện phân có màu đen hoặc có máu, đây là dấu hiệu của xuất huyết tiêu hóa, có thể liên quan đến loét dạ dày. Đây là tình trạng cần cấp cứu y tế ngay lập tức.
Khó nuốt hoặc cảm giác nghẹn: Nếu bạn cảm thấy khó nuốt thức ăn hoặc có cảm giác nghẹn, đặc biệt khi ăn các loại thức ăn mềm, điều này có thể là dấu hiệu của hẹp thực quản hoặc các vấn đề nghiêm trọng khác liên quan đến axit dạ dày.
Giảm cân đột ngột và mất cảm giác thèm ăn: Nếu bạn mất cảm giác thèm ăn hoặc giảm cân không rõ nguyên nhân, điều này có thể là dấu hiệu của bệnh lý nghiêm trọng liên quan đến axit dạ dày như ung thư dạ dày.

Phòng ngừa các vấn đề liên quan đến axit dạ dày

Việc phòng ngừa các vấn đề về axit dạ dày có thể giúp giảm nguy cơ mắc phải các bệnh lý tiêu hóa nghiêm trọng. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả:

Thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh: Hạn chế các thực phẩm có tính axit mạnh, cay nóng, dầu mỡ và thực phẩm chế biến sẵn. Thay vào đó, bạn nên ăn các loại thực phẩm dễ tiêu hóa như rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, và thực phẩm giàu chất xơ.
Ăn các bữa ăn nhỏ và đều đặn: Chia nhỏ các bữa ăn trong ngày để giảm tải cho dạ dày, tránh ăn quá no trong một lần. Điều này giúp duy trì mức độ axit ổn định và hạn chế nguy cơ trào ngược dạ dày.
Hạn chế uống rượu và caffein: Cả rượu và caffein đều có thể kích thích sản xuất axit dạ dày, làm tăng nguy cơ trào ngược và viêm loét dạ dày. Việc hạn chế hoặc tránh chúng có thể giúp bảo vệ dạ dày.
Giữ tinh thần thư giãn và giảm stress: Căng thẳng là một yếu tố quan trọng làm gia tăng sản xuất axit dạ dày. Hãy thử thực hành các phương pháp giảm stress như thiền, yoga hoặc các bài tập thở sâu để duy trì sức khỏe tinh thần.
Tập thể dục đều đặn: Vận động thể chất giúp tăng cường hệ tiêu hóa và duy trì cân nặng hợp lý. Điều này cũng giúp giảm nguy cơ mắc các vấn đề liên quan đến axit dạ dày như béo phì, vốn là yếu tố nguy cơ của trào ngược dạ dày thực quản.
Không nằm ngay sau khi ăn: Hãy đợi ít nhất một đến hai giờ sau khi ăn trước khi nằm xuống để tránh axit dạ dày trào ngược lên thực quản. Thói quen này giúp hạn chế nguy cơ mắc chứng ợ nóng.

Phương pháp điều trị các vấn đề liên quan đến axit dạ dày

Điều trị các vấn đề liên quan đến axit dạ dày đòi hỏi phải áp dụng nhiều phương pháp kết hợp, bao gồm thay đổi lối sống, chế độ ăn uống và sử dụng thuốc. Mỗi phương pháp có mục tiêu giảm thiểu sự sản xuất axit dư thừa, bảo vệ niêm mạc dạ dày và cải thiện chức năng tiêu hóa.

Điều trị bằng thuốc ức chế axit

Khi axit dạ dày sản xuất quá mức và gây ra các triệu chứng như ợ nóng hoặc viêm loét, bác sĩ có thể chỉ định các thuốc ức chế axit để giảm sự tiết axit. Các loại thuốc này giúp giảm tình trạng trào ngược và bảo vệ niêm mạc dạ dày.

Thuốc ức chế bơm proton (PPI): Thuốc như omeprazole, lansoprazole hoặc esomeprazole là những thuốc phổ biến giúp giảm tiết axit dạ dày bằng cách ức chế trực tiếp bơm proton, là cơ chế sản xuất axit trong dạ dày.
Thuốc kháng histamine H2: Ranitidine, famotidine và cimetidine là những thuốc thuộc nhóm này, giúp giảm tiết axit dạ dày bằng cách chặn histamine, một chất kích thích quá trình sản xuất axit.
Thuốc antacid: Các thuốc như magnesium hydroxide hoặc calcium carbonate giúp trung hòa axit dạ dày, làm giảm các triệu chứng trào ngược và ợ nóng. Tuy nhiên, chúng chỉ có tác dụng tạm thời và không điều trị nguyên nhân gốc rễ.

Điều trị bằng thuốc kháng sinh (đối với nhiễm Helicobacter pylori)

Trong trường hợp các vấn đề về axit dạ dày là do nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori, điều trị bằng thuốc kháng sinh là cần thiết. Helicobacter pylori là nguyên nhân chính gây viêm loét dạ dày và làm tăng sản xuất axit.

Thuốc kháng sinh phổ rộng: Amoxicillin và clarithromycin là các loại thuốc thường được sử dụng để tiêu diệt vi khuẩn Helicobacter pylori. Điều trị bằng kháng sinh thường kéo dài khoảng hai tuần.
Thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày: Bismuth subsalicylate có thể được sử dụng kết hợp với kháng sinh để bảo vệ niêm mạc dạ dày trong quá trình điều trị, đồng thời giúp giảm viêm loét.

Phương pháp phẫu thuật

Trong trường hợp các phương pháp điều trị bảo tồn không hiệu quả hoặc bệnh tình nghiêm trọng, phẫu thuật có thể là lựa chọn cuối cùng. Mặc dù hiếm gặp, nhưng phẫu thuật giúp điều trị các vấn đề mãn tính hoặc biến chứng nghiêm trọng.

Phẫu thuật để điều trị trào ngược dạ dày thực quản: Nếu trào ngược dạ dày thực quản không đáp ứng với thuốc, phẫu thuật như phẫu thuật Nissen fundoplication có thể được chỉ định. Phẫu thuật này giúp tăng cường cơ thắt thực quản dưới để ngăn ngừa axit dạ dày trào ngược.
Loại bỏ tổn thương dạ dày hoặc ung thư: Nếu có loét dạ dày sâu hoặc phát hiện ung thư, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật để loại bỏ phần bị tổn thương hoặc thực hiện các biện pháp can thiệp phù hợp.

Điều trị không dùng thuốc (Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống)

Bên cạnh việc sử dụng thuốc, thay đổi lối sống và chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát sản xuất axit dạ dày và ngăn ngừa tái phát.

Thay đổi chế độ ăn uống: Hạn chế thực phẩm gây kích thích như gia vị cay, thức ăn chiên rán, đồ uống có cồn và caffein. Thực phẩm nhẹ nhàng như rau quả, ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm ít chất béo sẽ giúp bảo vệ dạ dày.
Ăn nhiều bữa nhỏ: Ăn ít và thường xuyên trong ngày giúp dạ dày không bị quá tải, giảm thiểu tình trạng trào ngược axit.
Giảm stress và vận động đều đặn: Thực hành các phương pháp giảm stress như thiền, yoga hoặc các bài tập thở sâu để duy trì tinh thần thư giãn. Vận động thể chất giúp tăng cường hệ tiêu hóa và ngăn ngừa béo phì, một yếu tố nguy cơ của trào ngược dạ dày.

Điều trị hỗ trợ từ Đông y

Trong Đông y, các vấn đề liên quan đến axit dạ dày thường được cho là do sự mất cân bằng âm dương và tỳ vị yếu. Các phương pháp điều trị có thể bao gồm sử dụng thảo dược và các bài thuốc nhằm làm dịu và bổ trợ cho chức năng tiêu hóa.

Thảo dược: Các vị thuốc như cam thảo, nhân sâm, hoài sơn, và chỉ xác có tác dụng bổ tỳ, làm dịu dạ dày, giảm cơn đau và tăng cường sức đề kháng cho cơ thể.
Châm cứu và xoa bóp: Châm cứu có thể giúp giảm căng thẳng, điều hòa khí huyết và hỗ trợ cải thiện chức năng tiêu hóa, từ đó giúp giảm các triệu chứng do axit dạ dày gây ra.

Các phương pháp điều trị kết hợp giữa Tây y và Đông y sẽ mang lại hiệu quả cao trong việc kiểm soát và cải thiện các vấn đề về axit dạ dày. Mỗi phương pháp điều trị đều có mục tiêu giảm sản xuất axit dư thừa và bảo vệ niêm mạc dạ dày, giúp người bệnh duy trì chất lượng cuộc sống và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

Nguồn: Soytethainguyen