Trào ngược dạ dày đau họng: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Trào ngược dạ dày đau họng là tình trạng nhiều người gặp phải, đặc biệt khi dạ dày sản xuất quá nhiều acid, gây ra cảm giác nóng rát và khó chịu ở cổ họng. Đây là một triệu chứng khá phổ biến, nhưng nếu không được điều trị kịp thời, có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn. Cảm giác đau họng, khàn tiếng, hoặc thậm chí ho kéo dài là những biểu hiện thường thấy. Triệu chứng này không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống sinh hoạt hàng ngày mà còn làm giảm chất lượng giấc ngủ, gây mệt mỏi và khó chịu. Việc nhận diện đúng nguyên nhân và có phương pháp điều trị thích hợp sẽ giúp giảm thiểu sự khó chịu và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

Định nghĩa trào ngược dạ dày đau họng

Trào ngược dạ dày đau họng là tình trạng khi acid dạ dày không chỉ đi ngược vào thực quản mà còn có thể lên đến cổ họng, gây ra cảm giác nóng rát và đau đớn. Triệu chứng này có thể xảy ra bất kỳ lúc nào, đặc biệt là sau khi ăn hoặc khi nằm. Acid dạ dày và các dịch tiêu hóa sẽ tác động vào lớp niêm mạc cổ họng, gây viêm và khiến người bệnh cảm thấy khô rát, đau nhói ở vùng họng, thậm chí là khản giọng hoặc ho kéo dài. Tình trạng này nếu kéo dài có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng hơn như viêm thực quản, viêm họng mạn tính, hay loét niêm mạc.

Nguyên nhân gây trào ngược dạ dày đau họng

Trào ngược dạ dày đau họng có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả các yếu tố bệnh lý và không bệnh lý. Những yếu tố này có thể tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến quá trình trào ngược acid từ dạ dày lên họng.

Nguyên nhân do bệnh lý

• Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra hiện tượng trào ngược dạ dày và đau họng. Khi cơ vòng thực quản dưới không hoạt động đúng cách, acid trong dạ dày có thể dễ dàng trào ngược lên thực quản, gây kích ứng cổ họng.
• Hernia hoành (thoát vị hoành): Thoát vị hoành xảy ra khi phần dạ dày nhô lên qua cơ hoành, tạo điều kiện cho acid dễ dàng trào ngược lên thực quản và cổ họng.
• Viêm loét dạ dày: Nếu dạ dày bị viêm hoặc loét, cơ thể sản sinh ra nhiều acid để tiêu hóa thức ăn. Điều này có thể dẫn đến tình trạng acid trào ngược lên thực quản và cổ họng.
• Bệnh phổi mãn tính: Các bệnh lý như hen suyễn hoặc COPD có thể làm gia tăng nguy cơ trào ngược dạ dày, đặc biệt khi các cơn ho hoặc khó thở làm tăng áp lực trong dạ dày.

Nguyên nhân không do bệnh lý

• Thói quen ăn uống không lành mạnh: Tiêu thụ thực phẩm có nhiều acid như cà chua, cam quýt, hoặc các món ăn cay nóng có thể làm gia tăng lượng acid trong dạ dày và dễ dàng trào ngược lên cổ họng.
• Uống đồ uống có cồn hoặc cafein: Rượu, bia, hoặc đồ uống chứa cafein làm giảm sự hoạt động của cơ vòng thực quản dưới, khiến acid dễ dàng trào ngược.
• Thừa cân hoặc béo phì: Những người có trọng lượng cơ thể vượt quá mức bình thường có thể gặp phải tình trạng tăng áp lực trong bụng, làm dễ dàng xảy ra trào ngược dạ dày.
• Lối sống ít vận động: Việc ít vận động hoặc ngồi lâu trong một tư thế có thể làm tăng nguy cơ mắc các triệu chứng trào ngược acid, do áp lực lên vùng dạ dày và thực quản.
• Stress và căng thẳng: Căng thẳng kéo dài cũng có thể là một nguyên nhân góp phần vào việc trào ngược acid, làm gia tăng triệu chứng đau họng và khó chịu.

Biểu hiện của trào ngược dạ dày đau họng

Trào ngược dạ dày đau họng có thể gây ra nhiều biểu hiện khó chịu và ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Các triệu chứng này có thể thay đổi tùy theo mức độ và thời gian kéo dài của tình trạng.

• Đau họng và nóng rát: Đây là triệu chứng phổ biến nhất, thường xảy ra khi acid dạ dày trào ngược lên họng, gây cảm giác bỏng rát, đau nhói. Người bệnh có thể cảm thấy khó chịu khi nuốt hoặc nói chuyện.
• Khàn giọng hoặc mất giọng: Acid trào ngược có thể làm viêm thanh quản, dẫn đến tình trạng khản giọng hoặc mất giọng hoàn toàn, đặc biệt vào buổi sáng sau khi thức dậy.
• Ho kéo dài: Một phản ứng của cơ thể khi bị kích thích bởi acid là ho, thường xuất hiện vào ban đêm hoặc khi nằm ngủ. Cơn ho có thể kéo dài và không thuyên giảm dù đã uống thuốc.
• Cảm giác vướng cổ: Người bệnh có thể cảm thấy như có vật gì mắc kẹt trong cổ họng, gây khó chịu hoặc bứt rứt, nhất là khi ăn hoặc uống.
• Ợ chua và ợ nóng: Đây là triệu chứng điển hình của trào ngược dạ dày, xuất hiện khi acid từ dạ dày trào ngược lên thực quản và miệng, gây cảm giác chua hoặc đắng trong miệng.
• Khó thở hoặc tức ngực: Trong một số trường hợp, trào ngược dạ dày có thể gây khó thở hoặc đau ngực giống như cơn đau tim, khiến người bệnh lo lắng và hoang mang.

Biến chứng của trào ngược dạ dày đau họng

Nếu không được điều trị kịp thời, trào ngược dạ dày đau họng có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe.

• Viêm thực quản: Acid dạ dày trào ngược liên tục có thể làm tổn thương niêm mạc thực quản, dẫn đến viêm thực quản. Tình trạng này có thể gây loét, chảy máu hoặc làm hẹp thực quản, gây khó khăn trong việc nuốt thức ăn.
• Viêm họng mạn tính: Việc tiếp xúc liên tục với acid có thể gây viêm họng kéo dài, làm cho người bệnh cảm thấy đau rát họng liên tục, khàn giọng, và khó chịu trong thời gian dài.
• Vấn đề về hô hấp: Trào ngược dạ dày lâu dài có thể làm tăng nguy cơ viêm phổi, hen suyễn hoặc các vấn đề hô hấp khác do acid dạ dày đi vào đường hô hấp.
• Rối loạn giấc ngủ: Cảm giác khó chịu khi nằm hoặc trào ngược acid vào ban đêm có thể làm gián đoạn giấc ngủ, gây mất ngủ kéo dài và mệt mỏi vào ngày hôm sau.
• Loét dạ dày và tá tràng: Trong trường hợp trào ngược acid nặng và kéo dài, niêm mạc dạ dày và tá tràng có thể bị tổn thương nghiêm trọng, dẫn đến loét dạ dày hoặc tá tràng.
• Tăng nguy cơ ung thư thực quản: Một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất của bệnh trào ngược dạ dày lâu dài là tăng nguy cơ mắc ung thư thực quản. Việc acid dạ dày liên tục tiếp xúc với niêm mạc thực quản có thể dẫn đến sự thay đổi tế bào, làm tăng nguy cơ ung thư.

Đối tượng có nguy cơ cao

Một số nhóm người có nguy cơ cao mắc phải tình trạng trào ngược dạ dày đau họng. Việc hiểu rõ những đối tượng này sẽ giúp người bệnh chủ động phòng tránh và có biện pháp điều trị kịp thời.

• Người thừa cân hoặc béo phì: Áp lực trong dạ dày của những người có cân nặng vượt mức bình thường có thể khiến acid dạ dày dễ dàng trào ngược lên thực quản, gây ra các triệu chứng như đau họng và ợ nóng.
• Người mắc bệnh tiểu đường: Bệnh tiểu đường có thể làm tổn thương hệ thống thần kinh, làm suy giảm khả năng co thắt của cơ vòng thực quản dưới, từ đó làm tăng nguy cơ trào ngược dạ dày.
• Người có thói quen ăn uống không lành mạnh: Việc tiêu thụ các thực phẩm cay nóng, chua, hoặc đồ uống có cồn, cafein có thể kích thích dạ dày sản sinh nhiều acid hơn, khiến tình trạng trào ngược trở nên nghiêm trọng.
• Người có tiền sử bệnh lý về dạ dày: Những người mắc các bệnh lý như viêm loét dạ dày, bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD), hay thoát vị hoành sẽ dễ bị trào ngược acid lên thực quản và cổ họng.
• Phụ nữ mang thai: Trong thời kỳ mang thai, đặc biệt là vào cuối thai kỳ, sự thay đổi hormone và áp lực từ thai nhi có thể làm giãn cơ vòng thực quản, khiến acid dễ dàng trào ngược.
• Người hút thuốc lá: Nicotine trong thuốc lá có thể làm giảm khả năng co thắt của cơ vòng thực quản dưới, tạo điều kiện cho acid dạ dày trào ngược lên cổ họng.
• Người ít vận động hoặc ngồi lâu: Lối sống ít vận động cũng là một yếu tố nguy cơ gây trào ngược dạ dày do làm tăng áp lực trong dạ dày và tác động lên cơ vòng thực quản dưới.

Khi nào cần gặp bác sĩ

Mặc dù trào ngược dạ dày đau họng có thể xảy ra với nhiều người, nhưng nếu triệu chứng trở nên nghiêm trọng hoặc kéo dài, người bệnh cần tìm sự can thiệp từ bác sĩ.

• Triệu chứng không thuyên giảm dù đã thay đổi chế độ ăn uống: Nếu bạn đã thay đổi chế độ ăn uống và lối sống mà triệu chứng vẫn không giảm, việc gặp bác sĩ là cần thiết để xác định nguyên nhân cụ thể và có phương án điều trị phù hợp.
• Đau họng kéo dài hoặc xuất hiện khó nuốt: Khi cơn đau họng kéo dài hoặc có cảm giác khó nuốt thức ăn, đây có thể là dấu hiệu của viêm loét thực quản hoặc viêm họng mạn tính, cần được kiểm tra và điều trị sớm.
• Ho không dứt, đặc biệt vào ban đêm: Ho kéo dài, đặc biệt vào ban đêm khi nằm, có thể là dấu hiệu của việc acid dạ dày trào ngược lên đường hô hấp, gây viêm phổi hoặc viêm phế quản.
• Khó thở hoặc đau ngực: Nếu bạn cảm thấy khó thở hoặc có cơn đau ngực giống như cơn đau tim, cần gặp bác sĩ ngay lập tức để xác định liệu triệu chứng có liên quan đến trào ngược dạ dày hay không.
• Ợ chua và ợ nóng thường xuyên: Nếu triệu chứng ợ chua, ợ nóng xảy ra thường xuyên và nghiêm trọng hơn, điều này có thể là dấu hiệu của bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) cần được điều trị chuyên khoa.
• Giảm cân không rõ nguyên nhân: Việc giảm cân không rõ nguyên nhân có thể do tình trạng trào ngược dạ dày gây ảnh hưởng đến khả năng tiêu hóa và hấp thu dưỡng chất của cơ thể. Cần tham khảo ý kiến bác sĩ khi gặp phải vấn đề này.

Chẩn đoán trào ngược dạ dày đau họng

Để chẩn đoán chính xác tình trạng trào ngược dạ dày đau họng, bác sĩ sẽ tiến hành các bước kiểm tra và xét nghiệm cần thiết.

• Khám lâm sàng và lịch sử bệnh lý: Bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám và hỏi về các triệu chứng, tiền sử bệnh lý và thói quen ăn uống của người bệnh. Đây là bước đầu tiên giúp xác định nguyên nhân khả dĩ.
• Nội soi dạ dày: Nội soi dạ dày giúp bác sĩ quan sát trực tiếp niêm mạc dạ dày, thực quản và họng để phát hiện các dấu hiệu viêm, loét hoặc tổn thương do acid dạ dày gây ra.
• Xét nghiệm pH thực quản: Đo độ pH trong thực quản giúp xác định mức độ acid trong thực quản và mức độ trào ngược, từ đó đưa ra hướng điều trị phù hợp.
• Siêu âm ổ bụng: Siêu âm có thể giúp phát hiện các vấn đề về dạ dày, gan, túi mật hoặc thoát vị hoành, những yếu tố có thể làm tăng nguy cơ trào ngược.
• X-quang thực quản: X-quang giúp phát hiện tình trạng hẹp thực quản hoặc các bất thường khác trong cấu trúc của hệ tiêu hóa.

Cách phòng ngừa trào ngược dạ dày đau họng

Việc phòng ngừa trào ngược dạ dày đau họng không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mà còn giảm thiểu các triệu chứng khó chịu và biến chứng nghiêm trọng.

• Điều chỉnh chế độ ăn uống: Hạn chế các thực phẩm có tính acid cao như cam quýt, cà chua, hoặc thực phẩm cay nóng. Tránh ăn quá no hoặc ăn quá muộn, đặc biệt là trước khi đi ngủ.
• Giảm cân và duy trì trọng lượng cơ thể hợp lý: Giảm cân sẽ giúp giảm áp lực lên dạ dày, từ đó giảm nguy cơ trào ngược acid. Thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh và tăng cường hoạt động thể chất.
• Tránh đồ uống có cồn và cafein: Các loại đồ uống như rượu, bia, cà phê có thể làm giãn cơ vòng thực quản dưới, tạo điều kiện cho acid trào ngược lên thực quản.
• Nâng cao đầu giường khi ngủ: Khi nằm ngủ, hãy nâng cao đầu giường từ 15-20 cm để giúp ngăn ngừa acid trào ngược lên thực quản và cổ họng. Điều này giúp giảm các triệu chứng ợ nóng vào ban đêm.
• Không hút thuốc: Thuốc lá làm giảm sự hoạt động của cơ vòng thực quản dưới, làm tăng nguy cơ trào ngược. Việc bỏ thuốc lá sẽ giúp giảm đáng kể các triệu chứng của trào ngược dạ dày.
• Hạn chế căng thẳng: Căng thẳng có thể làm tăng sản xuất acid dạ dày và làm tình trạng trào ngược trở nên nghiêm trọng. Hãy thử các phương pháp giảm stress như thiền, yoga, hoặc thể dục đều đặn.

Bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa này, bạn có thể giảm thiểu nguy cơ mắc phải tình trạng trào ngược dạ dày đau họng và bảo vệ sức khỏe của mình tốt hơn.

Phương pháp điều trị trào ngược dạ dày đau họng

Trào ngược dạ dày đau họng có thể điều trị hiệu quả bằng nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm cả sử dụng thuốc, thay đổi thói quen sinh hoạt, và áp dụng phương pháp y học cổ truyền. Mỗi phương pháp sẽ được chỉ định tùy vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng và đáp ứng của cơ thể.

Điều trị bằng thuốc

Việc sử dụng thuốc là một phương pháp phổ biến để điều trị trào ngược dạ dày đau họng, giúp giảm thiểu các triệu chứng khó chịu và kiểm soát lượng acid dạ dày.

• Thuốc ức chế bơm proton (PPI): Đây là nhóm thuốc giúp giảm sản xuất acid trong dạ dày, giúp giảm các triệu chứng trào ngược và bảo vệ niêm mạc thực quản. Một số thuốc trong nhóm này bao gồm Omeprazole, Pantoprazole, và Esomeprazole. Các loại thuốc này giúp làm giảm độ acid trong dạ dày, từ đó ngăn ngừa tình trạng trào ngược lên họng.
• Thuốc kháng histamine H2: Nhóm thuốc này cũng giúp giảm sản xuất acid trong dạ dày nhưng có cơ chế hoạt động khác so với PPI. Một số loại thuốc điển hình trong nhóm này là Ranitidine, Famotidine và Cimetidine. Các thuốc này thường được sử dụng cho những trường hợp nhẹ và vừa của trào ngược.
• Thuốc trung hòa acid: Thuốc antacid, như Maalox, Tums, hoặc Gaviscon, giúp trung hòa acid trong dạ dày, giảm nhanh triệu chứng ợ nóng và đau họng. Tuy nhiên, thuốc này chỉ mang tính chất giảm triệu chứng tạm thời và không giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của bệnh.
• Thuốc prokinetic: Nhóm thuốc này giúp tăng cường hoạt động của hệ tiêu hóa, giúp thức ăn và acid di chuyển nhanh hơn qua dạ dày và giảm nguy cơ trào ngược. Metoclopramide và Domperidone là các loại thuốc trong nhóm này. Các thuốc này thường được chỉ định khi có sự chậm trễ trong việc làm rỗng dạ dày.

Điều trị không dùng thuốc

Bên cạnh việc sử dụng thuốc, người bệnh có thể áp dụng một số biện pháp không dùng thuốc để giảm thiểu triệu chứng và ngăn ngừa trào ngược dạ dày đau họng.

• Thay đổi chế độ ăn uống: Việc thay đổi chế độ ăn uống là một yếu tố quan trọng trong việc điều trị trào ngược dạ dày. Người bệnh nên tránh các thực phẩm gây kích thích dạ dày như cà chua, cam quýt, thực phẩm cay nóng, và thực phẩm chứa nhiều dầu mỡ. Bữa ăn nên được chia thành các bữa nhỏ, ăn ít và thường xuyên để giảm áp lực lên dạ dày.
• Giảm cân: Những người thừa cân hoặc béo phì có nguy cơ trào ngược cao hơn. Giảm cân có thể giúp giảm áp lực lên dạ dày và giảm khả năng acid trào ngược. Một chế độ ăn uống lành mạnh kết hợp với tập thể dục đều đặn sẽ giúp kiểm soát cân nặng và giảm thiểu triệu chứng.
• Thay đổi tư thế khi ngủ: Nâng đầu giường lên khoảng 15-20 cm giúp giảm tình trạng acid dạ dày trào ngược lên thực quản khi nằm ngủ. Việc này giúp cải thiện các triệu chứng vào ban đêm và giảm nguy cơ đau họng và ho.
• Tránh các thói quen có hại: Hạn chế việc hút thuốc lá và uống các đồ uống có cồn hoặc chứa cafein, vì các yếu tố này có thể làm tăng acid trong dạ dày và làm giảm hiệu quả của cơ vòng thực quản dưới.
• Giảm căng thẳng: Căng thẳng và lo âu có thể làm tăng sản xuất acid dạ dày, gây ra các triệu chứng trào ngược. Các phương pháp thư giãn như thiền, yoga, hoặc các hoạt động thể thao nhẹ nhàng có thể giúp giảm thiểu stress và cải thiện tình trạng này.

Điều trị bằng y học cổ truyền

Y học cổ truyền cũng cung cấp nhiều phương pháp hữu ích để điều trị trào ngược dạ dày đau họng, đặc biệt đối với những người tìm kiếm phương pháp điều trị tự nhiên và ít tác dụng phụ.

• Sử dụng các thảo dược hỗ trợ tiêu hóa: Một số thảo dược có tác dụng điều hòa hệ tiêu hóa và giảm thiểu triệu chứng trào ngược như gừng, cam thảo, ngải cứu, và diếp cá. Các thảo dược này có thể được sử dụng dưới dạng trà hoặc sắc thuốc để cải thiện chức năng tiêu hóa và giảm đau họng do trào ngược.
• Châm cứu: Châm cứu là một phương pháp y học cổ truyền có thể giúp điều hòa khí huyết và giảm thiểu các triệu chứng trào ngược. Việc tác động vào các huyệt vị giúp cải thiện chức năng của dạ dày và giảm nguy cơ trào ngược acid.
• Sử dụng thuốc Bắc: Trong y học cổ truyền, một số bài thuốc Bắc như thảo dược hoàng kỳ, mạch môn, hoặc bạch truật có tác dụng tăng cường chức năng tiêu hóa, điều hòa acid dạ dày và giảm đau họng hiệu quả. Các bài thuốc này cần được sử dụng theo hướng dẫn của thầy thuốc có chuyên môn.
• Massage và bấm huyệt: Massage vùng bụng và bấm huyệt như huyệt Trung Quản hoặc Túc Tam Lý có thể giúp làm dịu cơn đau và hỗ trợ quá trình tiêu hóa, từ đó giảm bớt các triệu chứng của trào ngược.

Tình trạng trào ngược dạ dày đau họng là một vấn đề không thể xem nhẹ và có thể gây ra nhiều khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày. Việc áp dụng phương pháp điều trị phù hợp và thay đổi thói quen sống là rất cần thiết để kiểm soát bệnh. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ và áp dụng các phương pháp điều trị phù hợp với từng trường hợp để giảm thiểu triệu chứng và tránh các biến chứng nghiêm trọng.