Trào ngược dạ dày ở trẻ em: Nguyên nhân và cách điều trị hiệu quả

Cập nhật lúc 15:40 - 15/01/2025

Đánh giá bài viết

Trào ngược dạ dày ở trẻ em là một vấn đề tiêu hóa phổ biến, đặc biệt ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tình trạng này xảy ra khi thức ăn và dịch dạ dày bị đẩy ngược lên thực quản, gây ra các triệu chứng khó chịu như nôn, ho, đau bụng và thậm chí là viêm họng. Mặc dù đây là một hiện tượng bình thường ở trẻ nhỏ, nếu không được điều trị kịp thời, trào ngược dạ dày có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sự phát triển và sức khỏe của trẻ. Việc nhận diện sớm các triệu chứng và có phương pháp điều trị đúng đắn là rất quan trọng để đảm bảo sức khỏe lâu dài cho trẻ.

Định nghĩa và phân loại trào ngược dạ dày ở trẻ em

Trào ngược dạ dày ở trẻ em là tình trạng xảy ra khi thức ăn, dịch vị dạ dày hoặc axit từ dạ dày bị trào ngược lên thực quản. Đây là một vấn đề tiêu hóa thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ dưới ba tuổi. Hệ tiêu hóa của trẻ trong giai đoạn đầu đời chưa phát triển hoàn chỉnh, dẫn đến cơ vòng thực quản (nơi ngăn cách giữa dạ dày và thực quản) chưa hoàn toàn đóng chặt. Vì vậy, thức ăn và axit có thể dễ dàng trào ngược lên thực quản, gây ra các triệu chứng khó chịu.

Trào ngược dạ dày ở trẻ em có thể được phân loại thành hai dạng chính: trào ngược sinh lý và trào ngược bệnh lý. Trào ngược sinh lý là hiện tượng phổ biến ở trẻ sơ sinh, thường xảy ra sau khi ăn và có thể tự khỏi khi trẻ lớn lên. Tuy nhiên, nếu tình trạng này kéo dài hoặc gây ra các triệu chứng nghiêm trọng, nó có thể chuyển thành trào ngược bệnh lý, một tình trạng cần phải can thiệp y tế để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Triệu chứng của trào ngược dạ dày ở trẻ em

Trào ngược dạ dày ở trẻ em có thể biểu hiện qua nhiều triệu chứng khác nhau, từ các dấu hiệu nhẹ nhàng đến những triệu chứng nghiêm trọng. Các triệu chứng thường gặp bao gồm nôn trớ sau khi ăn, ho, khó thở hoặc thở khò khè. Trẻ có thể quấy khóc hoặc biểu hiện đau bụng, đặc biệt là khi bị trào ngược trong thời gian dài. Một số trẻ cũng có thể gặp phải tình trạng mất ngủ hoặc bỏ bú do cảm giác khó chịu ở vùng ngực và thực quản.

Ngoài ra, trào ngược dạ dày ở trẻ em còn có thể dẫn đến các vấn đề lâu dài nếu không được điều trị kịp thời. Trẻ có thể bị viêm họng, viêm phổi hoặc các vấn đề về hô hấp, do dịch vị dạ dày trào ngược lên và gây kích ứng niêm mạc thực quản và đường hô hấp. Một dấu hiệu đáng lưu ý khác là sự chậm lớn hoặc phát triển chậm, vì trào ngược dạ dày có thể làm ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng của trẻ.

Nguyên nhân trào ngược dạ dày ở trẻ em

Trào ngược dạ dày ở trẻ em có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó một số yếu tố là sinh lý tự nhiên trong quá trình phát triển của trẻ, trong khi các yếu tố khác có thể là dấu hiệu của vấn đề sức khỏe cần can thiệp. Dưới đây là các nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này:

Cơ vòng thực quản chưa hoàn thiện: Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, cơ vòng thực quản (cơ chế ngăn chặn thức ăn và axit trào ngược từ dạ dày lên thực quản) vẫn chưa phát triển đầy đủ. Vì vậy, thức ăn và dịch dạ dày dễ dàng bị đẩy ngược lên.
Dạ dày chưa trưởng thành: Dạ dày của trẻ chưa phát triển hoàn thiện để co bóp và tiêu hóa thức ăn hiệu quả. Điều này có thể khiến trẻ dễ bị trào ngược, đặc biệt sau khi ăn no.
Chế độ ăn uống không phù hợp: Nếu trẻ ăn quá nhiều hoặc ăn quá nhanh, dạ dày có thể bị căng phồng, làm tăng nguy cơ trào ngược. Việc bú sữa quá nhiều hoặc quá ít cũng có thể làm gia tăng tình trạng này.
Bệnh lý tiềm ẩn: Một số bệnh lý, chẳng hạn như dị tật bẩm sinh về thực quản hoặc dạ dày, hoặc các vấn đề liên quan đến hệ thống thần kinh, có thể khiến trào ngược dạ dày trở thành một triệu chứng kéo dài.
Stress và lo âu: Mặc dù ít gặp ở trẻ sơ sinh, nhưng ở trẻ lớn hơn, cảm giác lo âu và căng thẳng có thể làm tăng tình trạng trào ngược dạ dày. Stress có thể ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa, khiến dạ dày dễ dàng trào ngược hơn.

Đối tượng dễ mắc trào ngược dạ dày ở trẻ em

Trào ngược dạ dày có thể xảy ra ở bất kỳ trẻ em nào, nhưng một số đối tượng có nguy cơ cao hơn. Việc nhận diện đúng đối tượng dễ mắc có thể giúp cha mẹ và các bậc phụ huynh nhận biết sớm tình trạng này để có phương án xử lý kịp thời.

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Trào ngược dạ dày là rất phổ biến ở trẻ sơ sinh, do cơ vòng thực quản và dạ dày của trẻ chưa phát triển hoàn chỉnh. Đặc biệt là trẻ dưới ba tháng tuổi có khả năng bị trào ngược cao.
Trẻ sinh non: Trẻ sinh non có khả năng mắc trào ngược dạ dày cao hơn, bởi vì các cơ quan tiêu hóa của trẻ chưa phát triển đầy đủ, trong đó có cơ vòng thực quản.
Trẻ thừa cân hoặc béo phì: Trẻ em thừa cân hoặc béo phì có thể gặp phải trào ngược dạ dày vì áp lực của mỡ bụng lên dạ dày làm tăng khả năng thức ăn và axit dạ dày trào ngược lên thực quản.
Trẻ mắc bệnh hô hấp hoặc dị ứng: Trẻ có các bệnh lý hô hấp hoặc dị ứng, đặc biệt là hen suyễn hoặc viêm mũi dị ứng, cũng có thể dễ bị trào ngược dạ dày do tăng áp lực trong ngực khi hít thở hoặc ho.
Trẻ có tiền sử gia đình mắc bệnh tiêu hóa: Trẻ có bố mẹ hoặc người thân bị trào ngược dạ dày hoặc các vấn đề tiêu hóa có thể có nguy cơ cao mắc phải tình trạng này, do yếu tố di truyền.

Biến chứng của trào ngược dạ dày ở trẻ em

Trào ngược dạ dày nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Các biến chứng này có thể gây ra những vấn đề kéo dài và đòi hỏi can thiệp y tế. Dưới đây là những biến chứng phổ biến khi trẻ bị trào ngược dạ dày:

Viêm thực quản: Dịch dạ dày chứa axit có thể làm tổn thương niêm mạc thực quản khi trào ngược lên, dẫn đến tình trạng viêm thực quản. Viêm thực quản lâu dài có thể gây ra đau đớn, khó nuốt và có nguy cơ bị nhiễm trùng.
Hẹp thực quản: Khi viêm thực quản không được điều trị, có thể dẫn đến sự hình thành các mô sẹo, làm thu hẹp thực quản, gây khó khăn cho việc nuốt thức ăn và làm tăng nguy cơ tắc nghẽn thực quản.
Hội chứng hít sặc (aspiration pneumonia): Trào ngược dạ dày có thể dẫn đến việc hít phải dịch dạ dày vào phổi, gây ra viêm phổi do hít sặc. Đây là một biến chứng nguy hiểm, có thể làm tổn thương đường hô hấp và gây viêm phổi tái phát.
Suy dinh dưỡng và chậm lớn: Trẻ bị trào ngược dạ dày có thể gặp khó khăn trong việc ăn uống và hấp thụ dưỡng chất, dẫn đến suy dinh dưỡng và chậm phát triển. Việc trào ngược liên tục cũng có thể khiến trẻ bỏ ăn, từ đó ảnh hưởng đến sự tăng trưởng bình thường.
Rối loạn giấc ngủ: Trẻ bị trào ngược dạ dày thường gặp khó khăn khi ngủ do cơn đau hoặc cảm giác khó chịu ở vùng ngực và họng. Điều này có thể dẫn đến việc ngủ không đủ giấc, gây ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể và sự phát triển của trẻ.

Chẩn đoán trào ngược dạ dày ở trẻ em

Việc chẩn đoán trào ngược dạ dày ở trẻ em rất quan trọng để xác định chính xác tình trạng và có phương án điều trị phù hợp. Các phương pháp chẩn đoán được sử dụng để xác định mức độ nghiêm trọng và tìm ra nguyên nhân gốc rễ của bệnh.

Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc hỏi thăm về các triệu chứng của trẻ, bao gồm việc trẻ có bị nôn trớ, ho hoặc khó nuốt hay không. Các triệu chứng này có thể giúp xác định liệu trẻ có đang gặp phải trào ngược dạ dày hay không.
Đo pH thực quản: Đây là một phương pháp phổ biến để chẩn đoán trào ngược dạ dày. Một ống nhỏ được đưa qua thực quản để đo mức độ axit trong dạ dày và thực quản. Phương pháp này giúp xác định liệu axit có trào ngược lên thực quản hay không và mức độ nghiêm trọng của tình trạng.
Nội soi dạ dày thực quản: Nếu trào ngược dạ dày gây viêm thực quản hoặc các vấn đề nghiêm trọng khác, bác sĩ có thể yêu cầu làm nội soi để kiểm tra niêm mạc thực quản. Nội soi giúp bác sĩ phát hiện những tổn thương hoặc viêm loét do trào ngược gây ra.
X-quang thực quản: Đôi khi, bác sĩ có thể yêu cầu làm xét nghiệm X-quang để kiểm tra tình trạng của thực quản và dạ dày. X-quang có thể giúp phát hiện dị tật bẩm sinh hoặc các vấn đề cấu trúc liên quan đến hệ tiêu hóa của trẻ.
Theo dõi triệu chứng lâm sàng: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định theo dõi triệu chứng của trẻ trong một khoảng thời gian để xác định mức độ nghiêm trọng và ảnh hưởng của trào ngược dạ dày đối với sức khỏe tổng thể của trẻ.

Khi nào cần gặp bác sĩ về trào ngược dạ dày ở trẻ em

Mặc dù trào ngược dạ dày là một tình trạng phổ biến ở trẻ em, nhưng khi các triệu chứng trở nên nghiêm trọng hoặc kéo dài, cha mẹ cần đưa trẻ đến bác sĩ để kiểm tra và điều trị kịp thời. Việc nhận diện sớm các dấu hiệu bất thường giúp ngăn ngừa những biến chứng không mong muốn.

Khi trẻ có triệu chứng kéo dài: Nếu tình trạng trào ngược xảy ra liên tục hoặc kéo dài hơn vài tuần, dù trẻ có thay đổi chế độ ăn uống hay thói quen sinh hoạt, điều này có thể là dấu hiệu của một vấn đề nghiêm trọng hơn và cần được bác sĩ thăm khám.
Khi trẻ bị nôn mửa liên tục: Trẻ thường xuyên nôn trớ hoặc nôn mửa nhiều lần trong ngày có thể đang gặp phải vấn đề trào ngược dạ dày nghiêm trọng. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn có thể dẫn đến mất nước và suy dinh dưỡng.
Khi trẻ gặp khó khăn trong việc ăn uống: Nếu trẻ bỏ bú hoặc không ăn đủ, hay gặp khó khăn khi nuốt thức ăn do cảm giác đau rát hoặc khó chịu, đây là dấu hiệu cần được bác sĩ kiểm tra để xác định nguyên nhân.
Khi trẻ có dấu hiệu của viêm hô hấp: Nếu trào ngược dạ dày dẫn đến việc trẻ bị ho, thở khò khè hoặc viêm họng, cần đưa trẻ đến bác sĩ ngay. Các vấn đề hô hấp do trào ngược dạ dày có thể gây ra nhiễm trùng phổi hoặc viêm phế quản.
Khi trẻ có dấu hiệu chậm lớn hoặc phát triển chậm: Nếu trẻ không tăng cân, chậm phát triển chiều cao, hoặc có dấu hiệu suy dinh dưỡng, bác sĩ có thể cần đánh giá tình trạng trào ngược để loại trừ các nguyên nhân có liên quan.

Phòng ngừa trào ngược dạ dày ở trẻ em

Dù trào ngược dạ dày có thể là một tình trạng sinh lý ở nhiều trẻ, nhưng vẫn có những biện pháp để phòng ngừa và giảm thiểu các triệu chứng. Việc thay đổi thói quen ăn uống và chăm sóc trẻ hợp lý sẽ giúp hạn chế tình trạng này.

Chia nhỏ bữa ăn: Thay vì cho trẻ ăn quá nhiều thức ăn trong một bữa, hãy chia nhỏ bữa ăn để giảm tải cho dạ dày. Điều này sẽ giúp hạn chế áp lực lên dạ dày, ngăn ngừa hiện tượng trào ngược.
Giữ trẻ ở tư thế thẳng sau khi ăn: Sau khi cho trẻ bú hoặc ăn xong, hãy giữ trẻ ở tư thế thẳng đứng trong ít nhất một giờ. Tư thế này giúp thức ăn và dịch dạ dày không bị trào ngược lên thực quản.
Tránh cho trẻ ăn trước khi đi ngủ: Không nên cho trẻ ăn hoặc bú sữa ngay trước khi đi ngủ, vì khi nằm ngang, dạ dày dễ dàng trào ngược thức ăn và dịch vị lên thực quản. Hãy để trẻ có thời gian ít nhất một giờ sau bữa ăn trước khi ngủ.
Chọn thực phẩm dễ tiêu hóa: Nếu trẻ đã bắt đầu ăn dặm, hãy lựa chọn thực phẩm dễ tiêu hóa và tránh các món ăn cay, dầu mỡ hay thức ăn chua, vì những thực phẩm này có thể kích thích dạ dày và làm tăng nguy cơ trào ngược.
Giữ trẻ tránh xa môi trường căng thẳng: Căng thẳng và lo âu có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng trào ngược dạ dày. Vì vậy, tạo ra một môi trường thoải mái và yên tĩnh cho trẻ là rất quan trọng để giúp giảm thiểu các yếu tố gây bệnh.
Kiểm soát cân nặng cho trẻ: Đảm bảo trẻ duy trì trọng lượng cơ thể khỏe mạnh sẽ giúp giảm áp lực lên dạ dày, từ đó giảm nguy cơ trào ngược. Việc cho trẻ ăn đúng bữa và đảm bảo một chế độ dinh dưỡng hợp lý là điều cần thiết.

Phương pháp điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em

Việc điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em có thể được thực hiện thông qua nhiều phương pháp khác nhau, từ thay đổi thói quen sinh hoạt đến sử dụng thuốc. Tùy vào mức độ và nguyên nhân gây bệnh, các phương pháp này sẽ được áp dụng linh hoạt để giúp giảm thiểu các triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.

Thay đổi chế độ ăn uống và thói quen sinh hoạt

Để điều trị hiệu quả trào ngược dạ dày, điều chỉnh chế độ ăn uống và thói quen sinh hoạt của trẻ là yếu tố không thể thiếu. Những thay đổi này sẽ giúp giảm thiểu áp lực lên dạ dày và làm giảm nguy cơ trào ngược.

Chia nhỏ bữa ăn: Nên cho trẻ ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày thay vì ăn quá nhiều một lần. Điều này sẽ giúp dạ dày không bị căng phồng, hạn chế khả năng thức ăn trào ngược lên thực quản.
Giữ trẻ ở tư thế thẳng đứng: Sau khi ăn hoặc bú, nên giữ trẻ ở tư thế thẳng đứng ít nhất một giờ. Tư thế này giúp thức ăn và dịch dạ dày không bị trào ngược, giảm bớt cảm giác khó chịu cho trẻ.
Không cho trẻ ăn trước khi ngủ: Tránh cho trẻ ăn hoặc bú sữa ngay trước khi đi ngủ, vì khi nằm, áp lực lên dạ dày sẽ tăng lên và dễ khiến thức ăn và axit dạ dày trào ngược.
Lựa chọn thực phẩm dễ tiêu hóa: Nếu trẻ đã bắt đầu ăn dặm, nên chọn những thực phẩm dễ tiêu hóa và tránh các món ăn cay, dầu mỡ hoặc có tính axit, vì chúng có thể kích thích dạ dày và làm tình trạng trào ngược trở nên trầm trọng.

Sử dụng thuốc Tây y điều trị trào ngược dạ dày

Khi các biện pháp thay đổi chế độ ăn uống và sinh hoạt không đủ hiệu quả, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng thuốc để điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em. Các loại thuốc này sẽ giúp giảm axit dạ dày, bảo vệ niêm mạc thực quản và cải thiện chức năng tiêu hóa.

Thuốc giảm axit dạ dày: Các thuốc này giúp giảm lượng axit trong dạ dày, từ đó giảm khả năng gây kích ứng niêm mạc thực quản. Một số thuốc phổ biến bao gồm Omeprazole (Prilosec), Esomeprazole (Nexium), và Lansoprazole (Prevacid). Những thuốc này thuộc nhóm ức chế bơm proton (PPI), được sử dụng để điều trị trào ngược dạ dày nghiêm trọng.
Thuốc kháng histamine (H2 receptor blockers): Thuốc này cũng giúp giảm tiết axit dạ dày, nhưng tác dụng chậm hơn so với PPI. Các loại thuốc trong nhóm này bao gồm Ranitidine (Zantac) và Famotidine (Pepcid). Những thuốc này thường được chỉ định cho trẻ có triệu chứng nhẹ hoặc trung bình.
Thuốc bảo vệ niêm mạc thực quản: Một số thuốc như Sucralfate (Carafate) có thể giúp bảo vệ niêm mạc thực quản khỏi tác động của axit dạ dày. Thuốc này thường được sử dụng kết hợp với các loại thuốc khác để tăng hiệu quả điều trị.
Thuốc chống nôn: Nếu trẻ bị nôn do trào ngược dạ dày, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng thuốc chống nôn như Metoclopramide (Reglan) để giảm bớt các triệu chứng này. Thuốc này giúp thúc đẩy sự di chuyển của thức ăn trong dạ dày và thực quản, giảm tình trạng nôn trớ.

Can thiệp phẫu thuật

Trong trường hợp trào ngược dạ dày kéo dài và không đáp ứng với thuốc, phẫu thuật có thể được xem xét như một phương án điều trị cuối cùng. Mặc dù phẫu thuật ít khi cần thiết, nhưng khi có biến chứng nghiêm trọng hoặc khi thuốc không có tác dụng, can thiệp phẫu thuật có thể giúp ngăn ngừa tình trạng tái phát.

Phẫu thuật chống trào ngược dạ dày: Phẫu thuật Nissen fundoplication là phương pháp phổ biến nhất để điều trị trào ngược dạ dày. Phẫu thuật này giúp tăng cường cơ vòng thực quản, ngăn ngừa việc trào ngược dạ dày lên thực quản. Tuy nhiên, phương pháp này chỉ được áp dụng khi các phương pháp điều trị khác không hiệu quả.

Trong điều trị trào ngược dạ dày ở trẻ em, việc phối hợp giữa các phương pháp điều trị và sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ là rất quan trọng để đạt được hiệu quả tốt nhất và tránh các biến chứng không mong muốn.

Nguồn: Soytethainguyen