Triệu chứng viêm da cơ địa ở trẻ em, chẩn đoán và cách phòng ngừa

Viêm da cơ địa ở trẻ em là gì?

Viêm da cơ địa ở trẻ em (Atopic Dermatitis), còn được gọi là chàm thể tạng, là bệnh lý viêm da mạn tính, có tính chất dị ứng và thường dễ tái phát. Bệnh thường khởi phát sớm, xuất hiện ở trẻ sơ sinh và kéo dài đến tuổi dậy thì.

Đặc trưng của viêm da cơ địa là tình trạng viêm da mạn tính, da khô ráp, bong tróc và ngứa ngáy dữ dội. Trẻ có thể gãi đến chảy máu, làm tổn thương da và tăng nguy cơ nhiễm trùng. Mặc dù không phải là bệnh lý nguy hiểm đến tính mạng, viêm da cơ địa ảnh hưởng đáng kể đến giấc ngủ, sinh hoạt và sự phát triển của trẻ.

Viêm da cơ địa ở trẻ em là bệnh lý về da mãn tính

Triệu chứng thường gặp của viêm da cơ địa ở trẻ em

Triệu chứng của viêm da cơ địa ở trẻ em có thể thay đổi tùy theo độ tuổi:

• Trẻ sơ sinh (dưới 2 tuổi): Mụn nước li ti, rỉ dịch, đóng mày, thường xuất hiện ở má, trán, cằm. Trẻ có thể quấy khóc, gãi nhiều dẫn đến trầy xước da.
• Trẻ lớn (2-12 tuổi): Da khô, bong tróc, ngứa dữ dội. Vị trí tổn thương thường gặp ở mặt, cổ tay, khuỷu tay, đầu gối và mắt cá chân. Ngứa ngáy về đêm khiến trẻ khó ngủ, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.

Hình ảnh triệu chứng viêm da cơ địa ở trẻ em

Phương pháp chẩn đoán bệnh

Việc chẩn đoán chính xác viêm da cơ địa ở trẻ em đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng phác đồ điều trị hiệu quả. Bác sĩ chuyên khoa Da liễu sẽ thực hiện các bước sau đây để chẩn đoán bệnh:

Thăm khám lâm sàng:

• Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về tiền sử bệnh lý của trẻ, bao gồm thời gian khởi phát triệu chứng, các yếu tố có thể làm bệnh nặng hơn (bụi mite, thời tiết...), tiền sử gia đình mắc các bệnh dị ứng (hen suyễn, viêm mũi dị ứng).
• Bác sĩ sẽ tiến hành khám da trực tiếp để quan sát các tổn thương trên da trẻ. Bác sĩ lưu ý đến vị trí, hình thái, mức độ nghiêm trọng của tổn thương (mụn nước, da khô, bong tróc, vảy tiết...). Đối với trẻ sơ sinh, bác sĩ có thể kiểm tra cả những vùng da thường bị bỏ qua như kẽ tay, kẽ chân, da đầu.

Thực hiện một số xét nghiệm cận lâm sàng (nếu cần thiết):

• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu thường quy có thể giúp loại trừ các bệnh lý khác có biểu hiện ngoài da tương tự viêm da cơ địa. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm dị ứng máu (specific IgE) để xác định các dị nguyên thực phẩm có thể làm nặng thêm tình trạng viêm da cơ địa ở trẻ.
• Test dị ứng da: Đây là một xét nghiệm dị ứng da đơn giản, thường được thực hiện ở trẻ lớn hơn. Bác sĩ nhỏ một lượng nhỏ các dị nguyên nghi ngờ (bụi mite, lông động vật, phấn hoa...) lên da trẻ và châm kim vào giọt dịch. Nếu trẻ bị dị ứng với một dị nguyên nào đó, sẽ xuất hiện phản ứng viêm tại chỗ sau khoảng 15-20 phút.

Chẩn đoán phân biệt:

Viêm da cơ địa ở trẻ em có thể dễ nhầm lẫn với một số bệnh lý da khác, chẳng hạn như:

• Mụn sữa: Mụn sữa thường gặp ở trẻ sơ sinh dưới 3 tháng tuổi, thường xuất hiện ở má và có thể tự hết trong vài tháng. Tuy nhiên, trẻ bị viêm da cơ địa cũng có thể có biểu hiện mụn nước ở má.
• Lang ben: Lang ben do nấm gây ra, thường có đặc điểm là các mảng da hình tròn hoặc bầu dục, bờ rõ ràng, màu sắc thay đổi (nâu, đỏ, trắng).
• Viêm da tiếp xúc: Viêm da tiếp xúc do tiếp xúc với các chất kích ứng hoặc dị ứng nguyên. Bác sĩ sẽ dựa vào tiền sử tiếp xúc của trẻ để phân biệt với viêm da cơ địa.

Bằng việc thăm khám lâm sàng chi tiết, kết hợp với các xét nghiệm cận lâm sàng nếu cần thiết, bác sĩ chuyên khoa Da liễu có thể đưa ra chẩn đoán chính xác về viêm da cơ địa ở trẻ em, từ đó xây dựng phác đồ điều trị phù hợp và hiệu quả nhất.

Viêm da cơ địa ở trẻ em có nguy hiểm không?

Mặc dù không phải là bệnh lý nguy hiểm đến tính mạng, viêm da cơ địa ở trẻ em vẫn có thể gây ra nhiều vấn đề ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của trẻ. 

Ảnh hưởng đến giấc ngủ và chất lượng cuộc sống:

• Ngứa ngáy liên tục: Đây là triệu chứng điển hình của viêm da cơ địa. Trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh, không thể tự ý kiềm chế hành vi gãi, dẫn đến ngứa ngáy kéo dài, đặc biệt là về đêm. Điều này gây trở ngại cho giấc ngủ, khiến trẻ ngủ không ngon giấc, quấy khóc, mệt mỏi vào ban ngày.
• Gây mệt mỏi, chán ăn, chậm phát triển: Ngủ không đủ giấc và quấy khóc nhiều khiến trẻ mệt mỏi, chán ăn, ảnh hưởng đến quá trình hấp thu dinh dưỡng và phát triển thể chất, trí tuệ.
• Khó tập trung, học tập kém hiệu quả: Ngứa ngáy và mệt mỏi khiến trẻ khó tập trung trong các hoạt động vui chơi, học tập. Trẻ có thể bỏ dở các trò chơi giữa chừng, kết quả học tập giảm sút.

Nguy cơ nhiễm trùng da:

• Da bị tổn thương do gãi ngứa: Viêm da cơ địa khiến da trẻ khô ráp, nứt nẻ, tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn, virus xâm nhập gây bội nhiễm.
• Bội nhiễm da làm nặng thêm tình trạng viêm: Nhiễm trùng da khiến các triệu chứng viêm da trở nên nghiêm trọng hơn, tấy đỏ, rỉ dịch, đau rát. Trong trường hợp nặng, trẻ có thể sốt, mệt mỏi, cần điều trị bằng kháng sinh đường toàn thân.

Viêm da cơ địa ở trẻ em có thể gây biến chứng nhiễm trùng da

Ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày:

• Ngứa ngáy khiến trẻ khó chịu, quấy khóc: Trẻ liên tục gãi ngứa, quấy khóc khiến cha mẹ mệt mỏi, căng thẳng, ảnh hưởng đến sinh hoạt, công việc.
• Trẻ khó tham gia các hoạt động vui chơi ngoài trời: Do lo lắng da trẻ tiếp xúc với các yếu tố kích thích (bụi bẩn, thời tiết), cha mẹ có thể hạn chế cho trẻ tham gia các hoạt động vui chơi ngoài trời, ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và tinh thần của trẻ.

Mặc dù viêm da cơ địa không phải là bệnh lý nguy hiểm đến tính mạng, nhưng những tác động tiêu cực của bệnh kể trên không nên được coi nhẹ. Cha mẹ cần chủ động đưa trẻ đi khám bác sĩ chuyên khoa da liễu để được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời. Điều trị tích cực có thể giúp kiểm soát bệnh, giảm thiểu các triệu chứng khó chịu, ngăn ngừa biến chứng và giúp trẻ có chất lượng cuộc sống tốt hơn.

Nguyên nhân gây viêm da cơ địa ở trẻ em

Viêm da cơ địa ở trẻ em là kết quả của nhiều yếu tố phức tạp:

• Yếu tố di truyền: Trẻ em có cha mẹ hoặc người thân mắc viêm da cơ địa, hen suyễn, hay viêm mũi dị ứng có nguy cơ cao hơn. Gen liên quan đến chức năng hàng rào bảo vệ da và hệ miễn dịch có thể góp phần gây bệnh.
• Dị ứng thực phẩm: Một số loại thực phẩm như trứng, sữa, đậu phộng có thể gây phản ứng dị ứng, kích hoạt viêm da.
• Thay đổi thời tiết: Thời tiết khô hanh hoặc độ ẩm cao có thể làm da khô, gây ngứa và làm tình trạng viêm nặng hơn.
• Tiếp xúc với chất kích thích: Hóa chất trong xà phòng, chất tẩy rửa, hoặc mỹ phẩm có thể làm tổn thương hàng rào bảo vệ da, dẫn đến viêm da.
• Hệ miễn dịch yếu: Trẻ em có hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn chỉnh dễ bị vi khuẩn, virus tấn công, gây viêm nhiễm da.
• Stress và tâm lý: Trạng thái căng thẳng có thể làm suy yếu hệ miễn dịch và kích hoạt các triệu chứng viêm da.
• Các tác nhân khác: Khói bụi, ô nhiễm không khí, lông động vật, và các tác nhân dị ứng khác có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng tình trạng viêm da cơ địa.

Biện pháp phòng ngừa viêm da cơ địa tái phát

Viêm da cơ địa là bệnh lý mạn tính, có thể tái phát nhiều lần. Cha mẹ có thể áp dụng một số biện pháp sau để phòng ngừa bệnh tái phát ở trẻ:

• Giữ ấm cho da trẻ: Tránh để trẻ tiếp xúc với thời tiết hanh khô, lạnh giá. Sử dụng kem dưỡng ẩm đều đặn để duy trì độ ẩm cho làn da bé.
• Hạn chế các yếu tố kích hoạt: Tránh cho trẻ tiếp xúc với các yếu tố có thể làm bệnh nặng thêm như bụi mite, lông động vật, thức ăn dị nguyên (sữa bò, trứng...).
• Giữ cho môi trường sống sạch sẽ: Vệ sinh nhà cửa thường xuyên, loại bỏ bụi bẩn, nấm mốc.
• Cải thiện hệ miễn dịch cho trẻ em: Đảm bảo chế độ ăn uống phong phú dinh dưỡng, duy trì thói quen tập thể dục đều đặn và ngủ đủ giấc mỗi ngày.
• Quản lý căng thẳng: Căng thẳng có thể làm bệnh nặng thêm. Cha mẹ nên giúp trẻ thư giãn, giải tỏa căng thẳng bằng các hoạt động vui chơi, giải trí phù hợp.

Cha mẹ nên cho trẻ các hoạt động vui chơi, giải trí phù hợp để giảm căng thẳng

Phương pháp điều trị viêm da cơ địa ở trẻ em an toàn, hiệu quả

Hiện nay chưa có phương pháp điều trị dứt điểm viêm da cơ địa ở trẻ em. Tuy nhiên, các phương pháp điều trị có thể giúp kiểm soát bệnh, giảm triệu chứng ngứa ngáy và ngăn ngừa tái phát. Phác đồ điều trị cụ thể sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh, tình trạng da của trẻ và độ tuổi. Bác sĩ chuyên khoa da liễu sẽ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp nhất cho từng trẻ.

Tây y điều trị viêm da cơ địa ở trẻ em

Tây y đóng vai trò chủ đạo trong việc điều trị viêm da cơ địa ở trẻ em. Bác sĩ sẽ lựa chọn các phương pháp điều trị phù hợp dựa vào mức độ nghiêm trọng của bệnh, độ tuổi của trẻ và tình trạng sức khỏe tổng thể.

Điều trị bằng thuốc

• Kem dưỡng ẩm (Emollients): Đây là nền tảng của việc điều trị viêm da cơ địa ở trẻ em. Kem dưỡng ẩm giúp phục hồi hàng rào bảo vệ da, ngăn ngừa khô da và giảm ngứa. Nên lựa chọn các loại kem dưỡng ẩm dịu nhẹ, không chứa hương liệu và paraben. Cha mẹ cần thoa kem dưỡng ẩm thường xuyên cho trẻ, ngay cả khi da không bị tổn thương, ít nhất 2 lần/ngày.
• Corticosteroid bôi: Corticosteroid bôi có tác dụng giảm viêm và ngứa hiệu quả. Tuy nhiên, cần lưu ý về tác dụng phụ của corticosteroid, đặc biệt là khi sử dụng lâu dài và không đúng cách. Bác sĩ sẽ kê đơn corticosteroid bôi với loại phù hợp, liều lượng và thời gian sử dụng cụ thể cho từng trẻ. Cha mẹ tuyệt đối không tự ý mua và sử dụng corticosteroid bôi cho trẻ.
• Thuốc bôi ức chế calcineurin (Tacrolimus, Pimecrolimus): Đây là nhóm thuốc mới có tác dụng giảm viêm và ngứa hiệu quả, ít tác dụng phụ hơn corticosteroid bôi. Tuy nhiên, chi phí của các thuốc này thường cao hơn. Bác sĩ sẽ cân nhắc chỉ định thuốc bôi ức chế calcineurin trong trường hợp trẻ không đáp ứng với corticosteroid bôi hoặc cần điều trị tại các vùng da nhạy cảm như mặt, cổ.
• Thuốc kháng histamin: Thuốc kháng histamin có tác dụng giảm ngứa, nhất là về đêm. Tuy nhiên, thuốc kháng histamin có thể gây buồn ngủ, do đó cần theo dõi trẻ sau khi sử dụng thuốc. Bác sĩ sẽ lựa chọn loại thuốc kháng histamin phù hợp và an toàn cho trẻ em.

>>> Cần lưu ý gì khi sử dụng các loại thuốc điều trị viêm da cơ địa?

Thuốc bôi điều trị bệnh hiệu quả

Liệu pháp ánh sáng

• Liệu pháp UVA1 (broadband UVA1): Sử dụng tia cực tím liều thấp (UVA1) để giảm viêm và ngứa. Liệu pháp này thường được áp dụng cho trẻ em lớn hơn (từ 12 tuổi trở lên) và cần được thực hiện tại các cơ sở y tế chuyên khoa da liễu.

Điều trị toàn thân

• Trong trường hợp viêm da cơ địa ở trẻ em nặng và không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác, bác sĩ có thể cân nhắc sử dụng các thuốc điều trị toàn thân như cyclosporine hoặc dupilumab.
• Đây là những thuốc kê đơn và chỉ được sử dụng dưới sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa da liễu nhi khoa do có thể gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng.

Điều trị viêm da cơ địa bằng mẹo dân gian tại nhà

Một số biện pháp chăm sóc da tại nhà có thể giúp làm dịu các triệu chứng ngứa ngáy, khô da ở trẻ em bị viêm da cơ địa, hỗ trợ quá trình điều trị. Tuy nhiên, các mẹo dân gian tại nhà chỉ áp dụng trong trường hợp bệnh nhẹ, không thay thế được việc điều trị bằng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ.

• Dầu dừa: Dầu dừa là một phương pháp tự nhiên phổ biến, chứa nhiều axit béo có lợi, giúp giữ ẩm và làm mềm da. Đặc tính kháng khuẩn và chống viêm của dầu dừa hỗ trợ làm dịu các triệu chứng ngứa và khô da. Thoa một lượng nhỏ dầu dừa nguyên chất lên vùng da bị viêm sau khi tắm, khi da còn ẩm. Nhẹ nhàng massage để dầu được hấp thụ sâu vào da. Áp dụng hai lần mỗi ngày để cải thiện hiệu quả dưỡng ẩm.
• Lá trầu không: Dược liệu chứa nhiều polyphenol và flavonoid, có tác dụng kháng khuẩn và chống viêm, giúp giảm ngứa và làm sạch da. Đun sôi lá trầu không với nước, để nguội và dùng nước này rửa nhẹ nhàng vùng da bị viêm. Thực hiện 2-3 lần mỗi tuần.
• Nha đam (lô hội): Gel nha đam có tác dụng làm mát, giữ ẩm và giảm viêm, rất hiệu quả trong việc làm dịu da bị tổn thương. Cắt lá nha đam, lấy phần gel thoa trực tiếp lên da. Để yên trong khoảng 20-30 phút, sau đó rửa sạch với nước ấm. Sử dụng hàng ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.
• Bột yến mạch: Bột yến mạch chứa nhiều beta-glucan, có khả năng làm dịu da, giảm ngứa và kích ứng. Hòa tan bột yến mạch trong nước ấm và ngâm mình trong 15-20 phút. Có thể áp dụng 2-3 lần mỗi tuần.

Dầu dừa dưỡng ẩm da, hỗ trợ cải thiện triệu chứng bệnh hiệu quả

Lưu ý khi sử dụng các mẹo dân gian:

• Thử nghiệm: Luôn thử nghiệm trên một vùng da nhỏ trước khi áp dụng rộng rãi để kiểm tra phản ứng dị ứng.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ: Đặc biệt là với trẻ nhỏ hoặc khi tình trạng viêm da nặng.
• Không thay thế điều trị y tế: Các phương pháp dân gian chỉ mang tính hỗ trợ và không thay thế cho điều trị y tế chính thức.

Thuốc Đông y hỗ trợ điều trị bệnh

Theo quan điểm Đông y, viêm da cơ địa do "tạng phủ hư nhược, khí huyết bất túc, phong nhiệt xâm nhập vào da". Do đó, phương pháp bằng Đông Y tập trung vào việc cân bằng cơ thể, tăng cường hệ miễn dịch, và giảm triệu chứng bệnh thông qua các thảo dược tự nhiên. Dưới đây là một số loại thuốc Đông Y phổ biến và cách chúng hỗ trợ điều trị viêm da cơ địa ở trẻ em:

Bài thuốc 1: 

Thành phần:

• Cam thảo: 10g
• Bồ công anh: 15g
• Thổ phục linh: 10g
• Liên kiều: 12g

Cách dùng:

• Rửa sạch các thảo dược, đun sôi với 500ml nước trong khoảng 20 phút.
• Chia nước thuốc làm 2-3 lần uống trong ngày.
• Sử dụng liên tục trong 1-2 tuần để thấy hiệu quả.

Bài thuốc 2: 

Thành phần:

• Hoàng bá: 10g
• Thổ phục linh: 12g
• Cam thảo: 8g
• Sinh địa: 10g

Cách dùng:

• Đem các thảo dược rửa sạch, sắc với 600ml nước cho đến khi còn khoảng 300ml.
• Chia làm 2 lần uống trong ngày, sau bữa ăn.
• Sử dụng liên tục trong 10-14 ngày để cải thiện triệu chứng.

Lưu ý khi sử dụng thuốc Đông Y trị viêm da cơ địa:

• Luôn tham khảo ý kiến của bác sĩ Đông Y trước khi sử dụng, đặc biệt khi kết hợp với các phương pháp điều trị Tây Y.
• Điều trị bằng Đông Y thường cần thời gian để phát huy hiệu quả, do đó cần kiên trì và theo dõi tình trạng bệnh của trẻ.
• Không tự ý sử dụng các bài thuốc mà không có hướng dẫn cụ thể, để tránh các tác dụng phụ không mong muốn.

Viêm da cơ địa ở trẻ em có thể gây nhiều khó chịu cho trẻ và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của gia đình. Tuy nhiên, với việc chẩn đoán và điều trị kịp thời, cha mẹ hoàn toàn có thể kiểm soát tốt bệnh và giúp trẻ phát triển khỏe mạnh.