Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng: Nguyên nhân và điều trị

Cập nhật lúc 16:27 - 15/01/2025

Đánh giá bài viết

Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là một trong những bệnh lý xương khớp phổ biến, gây đau nhức và ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Đây là tình trạng đĩa đệm giữa các đốt sống thắt lưng bị thoái hóa hoặc rách, làm cho nhân nhầy bên trong đĩa đệm thoát ra ngoài, chèn ép các dây thần kinh xung quanh. Những triệu chứng thường gặp bao gồm đau lưng dưới, tê bì chân, và có thể gây yếu cơ. Điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng bao gồm cả phương pháp bảo tồn và can thiệp phẫu thuật tùy theo mức độ nghiêm trọng của bệnh. Nhận diện và điều trị kịp thời có thể giảm thiểu các biến chứng lâu dài.

Định nghĩa và phân loại thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là tình trạng khi một hoặc nhiều đĩa đệm giữa các đốt sống thắt lưng bị rách hoặc thoái hóa, khiến nhân nhầy bên trong đĩa đệm thoát ra ngoài, gây chèn ép vào các dây thần kinh xung quanh. Đĩa đệm có chức năng như một “miếng đệm” giúp giảm sóc và bảo vệ các đốt sống, nhưng khi bị tổn thương, có thể dẫn đến những cơn đau dữ dội, tê bì, hoặc yếu cơ.

Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể được phân loại theo nhiều yếu tố, bao gồm vị trí thoát vị và mức độ nặng nhẹ. Về vị trí, thoát vị có thể xảy ra ở các đĩa đệm thuộc khu vực cột sống thắt lưng, đặc biệt là ở vùng L4-L5 và L5-S1, nơi có nhiều áp lực nhất. Về mức độ, tình trạng này có thể chia thành các loại sau: thoát vị đĩa đệm thoái hóa, thoát vị đĩa đệm trung tâm (khi nhân nhầy thoát ra phía sau nhưng không gây chèn ép mạnh), và thoát vị đĩa đệm lệch (khi phần nhân thoát ra chèn ép vào một hoặc nhiều dây thần kinh, gây triệu chứng đau nhức rõ rệt).

Triệu chứng của thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Các triệu chứng của thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể thay đổi tùy vào mức độ nghiêm trọng và vị trí thoát vị. Tuy nhiên, những dấu hiệu điển hình nhất thường bao gồm đau lưng dưới, có thể lan xuống mông, đùi, hoặc chân. Cơn đau thường xuất hiện đột ngột, đặc biệt khi người bệnh thực hiện các động tác cúi người, xoay lưng hoặc nâng vật nặng.

Tê bì và cảm giác ngứa ran ở các vùng chân hoặc mông cũng là một triệu chứng phổ biến, do các dây thần kinh bị chèn ép. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể cảm thấy yếu cơ, khó khăn khi di chuyển hoặc đứng lâu, thậm chí là mất kiểm soát bàng quang hoặc ruột.

Ngoài ra, triệu chứng đau có thể thay đổi theo tư thế của cơ thể. Người bệnh có thể cảm thấy đau giảm khi nằm nghỉ hoặc ngồi yên, nhưng lại gia tăng khi đi lại hoặc thực hiện các động tác uốn cong cột sống. Điều này là do áp lực lên các đĩa đệm thay đổi, ảnh hưởng trực tiếp đến các dây thần kinh bị chèn ép.

Nguyên nhân gây thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể phát sinh từ nhiều nguyên nhân khác nhau, chủ yếu liên quan đến sự thay đổi cấu trúc và chức năng của cột sống theo thời gian. Các yếu tố chính bao gồm:

Lão hóa: Theo thời gian, các đĩa đệm mất dần khả năng giữ nước, làm chúng trở nên khô và giảm tính đàn hồi. Điều này dễ dẫn đến việc các đĩa đệm bị nứt vỡ hoặc thoái hóa, gây thoát vị.
Chấn thương hoặc tai nạn: Các chấn thương đột ngột, đặc biệt là khi thực hiện những động tác mạnh hoặc nâng vật nặng không đúng cách, có thể làm tăng áp lực lên các đĩa đệm, khiến chúng bị rách hoặc bị thoát ra ngoài.
Lối sống ít vận động: Ngồi lâu hoặc thiếu vận động thể chất có thể khiến cơ bắp lưng yếu đi, dẫn đến sự mất ổn định của cột sống và gia tăng nguy cơ thoát vị đĩa đệm.
Tăng cân và béo phì: Thừa cân làm tăng áp lực lên các đĩa đệm, đặc biệt là vùng thắt lưng, tạo điều kiện cho thoát vị xảy ra.
Di truyền: Một số nghiên cứu chỉ ra rằng yếu tố di truyền có thể ảnh hưởng đến nguy cơ mắc thoát vị đĩa đệm, khi trong gia đình có người từng mắc bệnh.
Căng thẳng và tư thế sai: Căng thẳng thường xuyên, kết hợp với tư thế ngồi, đứng hoặc cúi sai cách, làm tăng áp lực lên cột sống và dễ dẫn đến thoát vị đĩa đệm.

Đối tượng có nguy cơ thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng không phân biệt tuổi tác, nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Các yếu tố nguy cơ chủ yếu bao gồm:

Người cao tuổi: Khi cơ thể lão hóa, các đĩa đệm mất đi độ đàn hồi tự nhiên và dễ bị tổn thương hơn, làm tăng khả năng thoát vị.
Nam giới: Các nghiên cứu cho thấy nam giới có nguy cơ mắc thoát vị đĩa đệm cao hơn so với nữ giới, đặc biệt là ở độ tuổi trung niên.
Người có công việc đòi hỏi sức lực: Những người thường xuyên phải nâng, vác nặng hoặc có các động tác lặp đi lặp lại trong công việc (như bốc vác, thợ xây dựng, lái xe) có nguy cơ cao bị thoát vị đĩa đệm do chịu áp lực lớn lên cột sống.
Người thừa cân, béo phì: Béo phì khiến cơ thể phải mang vác trọng lượng dư thừa, làm tăng áp lực lên đĩa đệm cột sống thắt lưng, tạo điều kiện cho việc thoát vị dễ xảy ra.
Người ít vận động: Cơ thể thiếu hoạt động thể chất sẽ làm yếu cơ lưng và cột sống, khiến cột sống không được hỗ trợ tốt, dễ dẫn đến thoát vị đĩa đệm.
Người có tiền sử gia đình mắc bệnh cột sống: Nếu trong gia đình có người mắc thoát vị đĩa đệm, nguy cơ mắc bệnh ở thế hệ tiếp theo cũng sẽ cao hơn.

Biến chứng của thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

Chèn ép dây thần kinh: Khi nhân nhầy thoát ra ngoài đĩa đệm, chúng có thể gây chèn ép lên các dây thần kinh xung quanh, dẫn đến các triệu chứng như tê bì, ngứa ran, đau nhức ở vùng lưng dưới, mông và chân. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, tình trạng này có thể kéo dài và trở thành mãn tính.
Yếu cơ: Nếu dây thần kinh bị chèn ép lâu dài, có thể dẫn đến yếu cơ, khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc di chuyển, đứng lên ngồi xuống hoặc thực hiện các hoạt động hàng ngày như đi bộ hoặc lên cầu thang.
Mất cảm giác: Chèn ép dây thần kinh có thể làm giảm khả năng cảm nhận của cơ thể, gây ra tình trạng mất cảm giác hoặc cảm giác tê liệt ở các vùng chân, tay, hoặc vùng thắt lưng.
Hội chứng đuôi ngựa (Cauda equina syndrome): Đây là một biến chứng rất nghiêm trọng của thoát vị đĩa đệm, khi các dây thần kinh ở cuối tủy sống bị chèn ép nặng nề. Hội chứng này có thể gây mất kiểm soát bàng quang hoặc ruột, yếu cơ nặng và tê bì ở cả hai chân. Đây là một tình trạng cần can thiệp phẫu thuật ngay lập tức.
Rối loạn chức năng sinh lý: Trong một số trường hợp hiếm, thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể gây ra rối loạn chức năng tình dục do sự tác động đến các dây thần kinh điều khiển vùng chậu và cơ quan sinh dục.

Chẩn đoán thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Chẩn đoán thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng chủ yếu dựa vào việc kết hợp giữa các triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng. Các phương pháp chẩn đoán chính bao gồm:

Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ thực hiện một loạt các kiểm tra để đánh giá khả năng vận động, độ linh hoạt của cột sống và sự hiện diện của các dấu hiệu thần kinh như tê bì, yếu cơ. Các bài kiểm tra như “test thẳng chân” có thể giúp phát hiện các vấn đề liên quan đến chèn ép dây thần kinh.
Chụp X-quang cột sống: X-quang có thể giúp bác sĩ xác định những thay đổi cấu trúc của cột sống, chẳng hạn như hẹp khe khớp, vôi hóa đĩa đệm hoặc bất kỳ dấu hiệu nào của sự thoái hóa cột sống. Tuy nhiên, X-quang không thể xác định chính xác thoát vị đĩa đệm.
Cộng hưởng từ (MRI): Đây là phương pháp chẩn đoán chính xác nhất đối với thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng. MRI giúp hình dung rõ ràng vị trí và mức độ thoát vị, cũng như sự chèn ép các dây thần kinh và tủy sống.
Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): Khi không thể thực hiện MRI, bác sĩ có thể chỉ định chụp CT để có cái nhìn chi tiết về cấu trúc của cột sống. Tuy nhiên, phương pháp này không thể đánh giá mức độ tổn thương mô mềm như MRI.
Điện cơ đồ (EMG): Kiểm tra này giúp đo lường hoạt động điện của các cơ bắp và dây thần kinh. Nếu có dấu hiệu của sự tổn thương thần kinh, EMG có thể xác định mức độ và vị trí của tổn thương thần kinh.
Chọc dò dịch não tủy: Trong một số trường hợp đặc biệt, bác sĩ có thể chỉ định chọc dò dịch não tủy để kiểm tra sự hiện diện của tình trạng viêm hoặc các vấn đề thần kinh liên quan đến thoát vị đĩa đệm.

Khi nào cần gặp bác sĩ về thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể gây ra những triệu chứng từ nhẹ đến nghiêm trọng. Tuy nhiên, nếu gặp phải những dấu hiệu dưới đây, người bệnh cần tìm sự tư vấn và điều trị từ bác sĩ:

Đau lưng nghiêm trọng kéo dài: Nếu cơn đau lưng dưới trở nên dữ dội và kéo dài, không giảm bớt sau khi nghỉ ngơi hoặc sử dụng các biện pháp giảm đau tại nhà, đây là dấu hiệu cần phải thăm khám bác sĩ.
Tê bì hoặc yếu cơ: Khi cảm giác tê bì hoặc yếu cơ xuất hiện ở mông, chân hoặc bàn chân và kéo dài, đây là dấu hiệu của việc dây thần kinh bị chèn ép mạnh mẽ. Nếu tình trạng này không cải thiện hoặc có dấu hiệu nặng thêm, cần gặp bác sĩ ngay.
Mất kiểm soát bàng quang hoặc ruột: Đây là một triệu chứng nghiêm trọng, có thể chỉ ra rằng thoát vị đĩa đệm đang gây áp lực lên các dây thần kinh kiểm soát chức năng bàng quang và ruột. Tình trạng này có thể dẫn đến tình trạng mất kiểm soát tiểu tiện hoặc đại tiện và cần can thiệp y tế khẩn cấp.
Đau lan tỏa: Cơn đau lưng kéo dài và lan xuống chân, khiến người bệnh khó di chuyển hoặc thực hiện các hoạt động sinh hoạt bình thường, có thể là dấu hiệu thoát vị đĩa đệm đang làm chèn ép các dây thần kinh.
Triệu chứng không cải thiện sau điều trị bảo tồn: Nếu các biện pháp điều trị tại nhà như nghỉ ngơi, sử dụng thuốc giảm đau, hoặc chườm nóng/lạnh không hiệu quả, bạn nên gặp bác sĩ để tìm kiếm các phương pháp điều trị khác, có thể bao gồm phẫu thuật hoặc liệu pháp chuyên sâu hơn.

Phòng ngừa thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Dù không thể hoàn toàn tránh khỏi thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng, nhưng có một số biện pháp phòng ngừa có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh hoặc giảm mức độ nghiêm trọng của nó:

Giữ trọng lượng cơ thể khỏe mạnh: Thừa cân hoặc béo phì làm tăng áp lực lên các đĩa đệm, đặc biệt là ở khu vực cột sống thắt lưng. Duy trì một trọng lượng cơ thể hợp lý giúp giảm bớt căng thẳng cho cột sống và đĩa đệm.
Tập thể dục đều đặn: Việc duy trì một chế độ tập luyện thể thao đều đặn giúp tăng cường sức mạnh cơ bắp lưng và hỗ trợ cột sống. Các bài tập tăng cường cơ lõi và cải thiện sự linh hoạt của cơ thể rất hữu ích trong việc phòng ngừa thoát vị đĩa đệm.
Duy trì tư thế đúng khi ngồi và đứng: Đảm bảo luôn duy trì tư thế ngồi và đứng đúng cách, tránh cong vẹo cột sống khi ngồi lâu hoặc khi làm việc. Ngồi thẳng lưng và không cúi người quá mức khi làm việc giúp giảm áp lực lên cột sống.
Nâng vật nặng đúng cách: Khi phải nâng hoặc vác vật nặng, cần phải cúi xuống bằng đầu gối, không bằng lưng, và tránh xoay người mạnh mẽ. Điều này giúp tránh làm căng các cơ và đĩa đệm trong cột sống.
Tránh thói quen ngồi lâu một chỗ: Ngồi lâu trong một tư thế sẽ gây áp lực lên cột sống, đặc biệt là vùng thắt lưng. Cố gắng thay đổi tư thế thường xuyên, đứng lên và di chuyển ít nhất mỗi giờ một lần để giảm áp lực lên các đĩa đệm.
Sử dụng giường và ghế phù hợp: Chọn giường và ghế có độ cứng vừa phải để hỗ trợ cột sống, giúp giữ cho các đĩa đệm không bị biến dạng khi ngủ hoặc ngồi lâu. Những chiếc ghế không có sự hỗ trợ lưng tốt có thể khiến cột sống bị cong vẹo, tăng nguy cơ thoát vị đĩa đệm.

Phương pháp điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng có thể được thực hiện thông qua nhiều phương pháp khác nhau, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và tình trạng sức khỏe của người bệnh. Các phương pháp điều trị bao gồm sử dụng thuốc, vật lý trị liệu, và trong một số trường hợp, can thiệp phẫu thuật.

Điều trị bằng thuốc Tây y

Khi cơn đau do thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng trở nên nghiêm trọng, việc sử dụng thuốc có thể giúp giảm đau và chống viêm, giúp bệnh nhân cảm thấy dễ chịu hơn.

Thuốc giảm đau không kê đơn: Các loại thuốc giảm đau như Paracetamol (Panadol) hoặc Ibuprofen (Advil) giúp giảm cơn đau nhẹ và làm giảm viêm tại khu vực thoát vị đĩa đệm.
Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): Các NSAIDs như Diclofenac (Voltaren), Naproxen (Naprosyn) giúp giảm viêm và giảm đau hiệu quả, đặc biệt khi cơn đau do thoát vị đĩa đệm kéo dài hoặc tái phát.
Thuốc giãn cơ: Nếu thoát vị đĩa đệm gây ra co thắt cơ lưng, bác sĩ có thể chỉ định thuốc giãn cơ như Cyclobenzaprine (Flexeril) hoặc Methocarbamol (Robaxin) giúp giảm cơn co cơ và đau cơ.
Thuốc giảm đau thần kinh: Trong trường hợp cơn đau do thoát vị đĩa đệm liên quan đến chèn ép dây thần kinh, thuốc giảm đau thần kinh như Gabapentin (Neurontin) hoặc Pregabalin (Lyrica) có thể được sử dụng để giảm triệu chứng tê bì, ngứa ran và đau thần kinh.

Vật lý trị liệu và các phương pháp hỗ trợ

Vật lý trị liệu là một phần quan trọng trong điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng, giúp phục hồi chức năng và giảm thiểu cơn đau mà không cần phải dùng thuốc hay phẫu thuật.

Các bài tập tăng cường cơ lưng: Vật lý trị liệu giúp tăng cường sức mạnh của các cơ lưng, cải thiện sự ổn định của cột sống và giảm áp lực lên các đĩa đệm. Các bài tập như nâng chân, bài tập uốn cong cột sống giúp duy trì sự linh hoạt cho cột sống thắt lưng.
Điều trị bằng nhiệt và lạnh: Sử dụng chườm nóng hoặc chườm lạnh giúp giảm đau và viêm. Chườm lạnh giúp làm giảm sưng, trong khi chườm nóng lại giúp thư giãn cơ bắp và cải thiện tuần hoàn máu.
Điều trị kéo giãn cột sống: Một số kỹ thuật vật lý trị liệu có thể sử dụng phương pháp kéo giãn nhẹ nhàng để giảm áp lực lên các đĩa đệm, giúp cải thiện sự di chuyển và giảm đau.

Phẫu thuật điều trị thoát vị đĩa đệm

Phẫu thuật chỉ được xem xét khi các phương pháp điều trị bảo tồn không hiệu quả và tình trạng bệnh không cải thiện, hoặc khi có các biến chứng nghiêm trọng như chèn ép dây thần kinh gây yếu cơ hoặc mất kiểm soát bàng quang, ruột.

Phẫu thuật cắt bỏ phần thoát vị: Phẫu thuật này nhằm loại bỏ phần nhân nhầy thoát ra ngoài đĩa đệm, giảm áp lực lên dây thần kinh. Phương pháp này thường được chỉ định khi các triệu chứng không thuyên giảm với điều trị bảo tồn.
Phẫu thuật thay thế đĩa đệm: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể đề xuất thay thế đĩa đệm bị thoát vị bằng một đĩa đệm nhân tạo. Đây là phương pháp phẫu thuật phức tạp, được chỉ định khi có tổn thương nghiêm trọng đến đĩa đệm và cột sống.
Phẫu thuật fusion cột sống: Khi tình trạng thoát vị đĩa đệm gây mất ổn định cột sống, phẫu thuật fusion (liên kết) cột sống có thể giúp cố định các đốt sống lại với nhau, giảm thiểu cơn đau và cải thiện khả năng vận động.

Điều trị bằng phương pháp Đông y

Bên cạnh phương pháp Tây y, nhiều bệnh nhân cũng lựa chọn điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng bằng các phương pháp Đông y như châm cứu, xoa bóp, hay dùng thuốc thảo dược để hỗ trợ giảm đau và cải thiện lưu thông máu.

Châm cứu: Châm cứu giúp giảm cơn đau và cải thiện chức năng của cột sống thông qua việc kích thích các huyệt đạo có liên quan đến cột sống thắt lưng. Phương pháp này giúp thư giãn cơ, tăng cường tuần hoàn và giảm sự chèn ép lên dây thần kinh.
Thuốc thảo dược: Một số bài thuốc Đông y từ các dược liệu như đương quy, bạch truật, và thiên ma có thể được sử dụng để làm giảm đau, chống viêm và cải thiện tuần hoàn máu trong cơ thể, từ đó giảm bớt áp lực lên các đĩa đệm.

Điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng là một quá trình dài và cần sự phối hợp giữa các phương pháp điều trị khác nhau, tùy thuộc vào mức độ bệnh. Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể giúp người bệnh cải thiện chất lượng cuộc sống và giảm thiểu các biến chứng nghiêm trọng.

Nguồn: Soytethainguyen